„Miasto, masa, maszyna” to jeden z najważniejszych manifestów sztuki awangardowej autorstwa Tadeusza Peipera. Potrójne hasło, które legło u podstaw programu Awangardy Krakowskiej teoretyk szczegółowo omawia w trzech częściach manifestu. Każda z nich zawiera rozważania na temat osobnego problemu.
Miasto
Peiper dostrzega, że nowoczesność zmieniła spojrzenie człowieka na miasto. O ile w przeszłości było one wartościowane negatywnie jako zamknięta przestrzeń nizin społecznych przeciwna naturze, o tyle skok cywilizacyjny i nowa epoka, która rozpoczęła się po zakończeniu I wojny światowej, odwróciła tę sytuację. Miasto stało się synonimem nowoczesności, kultury i postępu. Co więcej, miasto jest dziełem sztuki, a także tematem artystycznym. Peiper pisze:
W nowocześnie i umiejętnie ubranej kobiecie śpieszącej trotuarem podziwiać motyla, jakiego nie umiałaby stworzyć natura. W płynnej jeździe automobilu widzieć tę samą słodycz, co w linii opadającego ptaka. O to chodzi.
Masa
Nowoczesne społeczeństwa to społeczeństwa masowe.
Masa-społeczeństwo i masa-tłum oddziaływają coraz silniej na świadomość człowieka.
Jest ona swoistym organizmem charakteryzującym się precyzyjną, skomplikowaną konstrukcją. Masa może i powinna stać się zatem inspiracją dla budowy dzieła sztuki. Muszą nim rządzić prawa analogiczne do praw masowych, a więc przede wszystkim ekonomia. Polega ona na realizacji słynnej awangardowej zasady „minimum słów, maksimum treści”. Peiper zauważa narodziny kultury masowej, w której zwiększa się grono potencjalnych odbiorców, upatrując w tym wielkiej szansy dla artystów.
Maszyna
Maszyna stanowi nowoczesne narzędzie ludzkiej pracy. Stała się dobrodziejstwem ludzkości poprawiającym życiowy komfort: kolej żelazna, tramwaj, autobus, telegraf, telefon itp. Jednocześnie maszyna została podniesiona do rangi przedmiotu sztuki. Podstawową rolą maszyny w sztuce jest jednak jej użyteczność. Dzięki wynalazkom technicznym sama sztuka może poszerzyć środki wyrazu, a więc dokonać czynu bez precedensu:
(…) zamiast powtarzać, możemy mówić za siebie; zamiast naśladować, możemy tworzyć.
Podsumowując słynny manifest Peipera, należy zwrócić uwagę, że skupia się on na rzeczywistości teraźniejszej (prezentyzm). Teoretyka fascynują więc wszystkie zjawiska nowoczesności, które niejako narzuca on jako kanon tematyczny sztuce. Dzieło sztuki ma opiewać miasto, rządzić się zasadą ekonomii i być doskonale skonstruowaną całością.