 |
| James Joyce (portret z paryskiego wydania Ulissesa) |
Biografia
James Joyce urodził się w 1882 roku w Dublinie, w rodzinie o silnych tradycjach katolickich. Przyszły pisarz uczęszczał do szkół jezuickich i był wychowywany w duchu religijnym. Rodzina z powodu rozrzutności i alkoholizmu ojca żyła w bardzo złych warunkach materialnych. Młody Joyce szybko zbuntował się przeciwko środowisku, w którym wyrastał – miał awersję do religii i irlandzkiego zacofania. Studiował filologię i filozofię na University College w Dublinie.
W 1904 roku wyjechał z Irlandii i zamieszkał we Włoszech, w Trieście wraz ze swoją ukochaną, Norą Barnacle. Przez większość życia jego wiernym towarzyszem był również młodszy brat, Stefan, który troszczył się o rodzinę Jamesa. Joyce utrzymywał się z nauczania języka angielskiego, pracował również jako urzędnik bankowy w Rzymie. Ze związku z Norą przyszło na świat dwoje dzieci: syn Giorgio i córka Łucja. Joyce po 26 latach spędzonych z ukochaną, wziął z nią ślub.
Po wybuchu I wojny światowej, w 1915 roku rodzina mieszkała w Zurychu, od lat 20. zaś we Francji. Tam też w 1922 roku ukazało się pierwsze wydanie „Ulissesa”, który spotkał się z całkowitym niezrozumieniem krytyki. Dzieło wywołało prawdziwą burzę, zakazano jego publikacji w USA i w Wielkiej Brytanii. Pod koniec lat 30. u pisarza rozwinęła się nieuleczalna i postępująca choroba oczu. W tym czasie również córka pisarza zachorowała na schizofrenię. Po wybuchu II wojny światowej pisarz wraz z rodziną przeniósł się do Szwajcarii. Zmarł w Zurychu w 1941 roku.
Charakterystyka twórczości
Joyce jako pisarz debiutował w 1907 roku tomem wierszy „Muzyka kameralna”. Pierwszym znaczącym dziełem twórcy był natomiast zbiór opowiadań „Dublińczycy” (1914). W utworze tym pisarz wykorzystał wspomnienia ze swojego dzieciństwa. Pokazał tu obraz Irlandii jako kraju zdominowanego przez fałszywą religijność, zacofanego i mentalnie ograniczonego. Pisarz skupił się na monotonnych opisach codziennego życia, obyczajów i przyzwyczajeń, z których wyłania się epicki obraz mieszkańców europejskiego miasta. W latach 1914 – 1915 powstał natomiast „Portret artysty z czasów młodości” – powieść autobiograficzna, a jednocześnie, jak sam tytuł wskazuje, dotycząca sztuki.
Największym dziełem Joyce’a był natomiast „Ulisses”, wydany w 1922 roku w Paryżu. Powieść ta została uznana przez krytykę za utwór pornograficzny, co spowodowało, że pierwsze jej wydania w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii pojawiły się dopiero w 1934 roku. „Ulisses” był dziełem nowatorskim, w którym autor na szeroką skalę wykorzystał technikę strumienia świadomości, a więc monologu wewnętrznego postaci, ściśle wtopionego w narrację. Tym samym powieść uzyskała formę skrajnie zsubiektywizowaną, a na pierwszy plan wysunęły się zagadnienia psychologiczne inspirowane psychologią głębi (freudyzmem i poglądami Carla Gustawa Junga).
Nowatorska metoda Joyce’a polegała zatem na całkowitej interioryzacji świata przedstawionego: czas i przestrzeń zostały zdeformowane przez wewnętrzne przeżycia bohaterów i niejako przefiltrowane przez ich świadomość. Ponadto „Ulisses” stanowił literackie przetworzenie starożytnego mitu o Odyseuszu-tułaczu, który odbywa podróż po Dublinie, by wreszcie powrócić na łono rodziny. Ostatnim, jeszcze bardziej nowatorskim pod względem formalnym dziełem Joyce’a był „Finnegans Wake”, poemat prozą, w którym psiarz wykorzystał słownictwo pochodzące z około trzydziestu języków.