 |
| Janusz Korczak, ok. 1930 |
Janusz Korczak urodził się jako Henryk Goldszmit w rodzinie znanego warszawskiego adwokata. Dokładna data jego urodzin nie jest znana – prawdopodobnie był to 22 lipca 1878 lub 1879 roku.
Dzieciństwo
W 1885 roku – jako siedmiolatek – rozpoczął edukację w prywatnej szkole przygotowującej do gimnazjum, zaś w 1890 roku dostał się do VII Rządowego Gimnazjum Męskiego w Warszawie. Jego rodzina zaczęła wówczas przechodzić kryzys związany z bardzo kosztownym trybem życia ojca oraz jego chorobą psychiczną, na którą zapadł prawdopodobnie w wyniku powikłań po syfilisie. Po śmierci ojca w 1896 roku obowiązek utrzymywania matki i siostry spadł na Henryka, wobec czego przyszły społecznik rozpoczął pracę korepetytora i redaktora w rozmaitych redakcjach.
Młodość
W 1898 roku młody Goldszmit rozpoczął studia medyczne, uzupełnione później wykładami na Uniwersytecie Berlińskim. W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku stał się lekarzem rozchwytywanym i doskonale opłacanym dzięki kilku publikacjom, który zapewniły mu popularność wśród warszawskiej elity. Najwcześniejsze z nich związane były z czasopismami „Czytelnia dla Wszystkich” oraz „Kolce” – na łamach pierwszego z nich od 1904 roku ukazywała się w odcinkach powieść „Dzieci ulicy”, drugie wydawało zaś serię „Koszałków Opałków” przeznaczonych dla najmłodszego czytelnika oraz kolejne części powieści „Dziecko salonu”. Przed pierwszą wojną światową powstała również powieść „Feralny tydzień” (1906) oraz zbiór opowiadań „Szkoła życia” (1907).
Z owego pierwszego okresu pochodzi anegdota tłumacząca pseudonim artysty – w 1898 roku wziął on udział w konkursie na sztukę teatralną, podpisując swoje dzieło nazwiskiem bohatera „Historii o Janaszu Korczaku i o pięknej miecznikównie” Ignacego Kraszewskiego, jednak imię Janasz zostało zapisane niepoprawnie w wyniku błędu zecera.
Działalność
W czasie I wojny Korczak pracował w szpitalu na froncie ukraińskim, później zaś wrócił do Warszawy i odbywał staż medyczny w tutejszych szpitalach. Kontynuował jednocześnie działalność pisarską, wydając na początku lat 20-tych dwie powieści o przygodach Króla Maciusia oraz „Bankructwo małego Dżeka”. Od 1926 roku Korczak wydawał również pierwsze czasopismo współredagowane przez dzieci – „Mały Przegląd” – które stało się trybuną poglądów i pragnień najmłodszych „korespondentów” z całej Polski. W latach 30-tych prowadził także audycje radiowe poświęcone rozmaitym teoriom wychowawczym, program zniknął jednak z anteny w atmosferze nasilającego się przed 1939 rokiem antysemityzmu.
Założenia pedagogiki Korczaka
Od 1912 roku Korczak prowadził w Warszawie Dom Sierot, w którym wcielał w życie propagowane przez siebie idee w kwestii postrzegania dziecka w społeczeństwie i procesu jego socjalizacji. W budowanych przez niego społecznościach dzieciom pozostawiano sporo swobody w dokonywanych przez nie wyborach, traktując je jednocześnie jako równorzędnego członka w dyskusji o najbardziej skomplikowanych kwestiach etycznych i jednostki w pełni zdolne do odczuwania, przeżywania i wyciągania odpowiednich wniosków ze swoich doświadczeń, jedynie tym różniące się od dorosłych, iż nie wszystkie emocje potrafią w pełni opisać i logicznie umotywować. W owym systemie dziecko posiadać miało trzy podstawowe prawa wymienione w eseju „Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie” (1918): prawo do śmierci, prawo do dnia dzisiejszego, prawo dziecka do tego, by było tym, czym jest.
Korczak w gettcie
Korczak nigdy nie założył własnej rodziny, uważając za swoje dzieci owe setki podopiecznych, które przeszły przez Dom Sierot aż do II wojny światowej. Dlatego też nie skorzystał z pomocy możnych znajomych i nie opuścił getta, w którym naziści zamknęli ludność pochodzenia żydowskiego jesienią 1940 roku, a wraz z nią przeniesiony z ulicy Krochmalnej Dom Sierot. Swoje obserwacje i uwagi na temat codziennego życia owej tragicznej enklawy artysta zawarł w „Pamiętnikach z getta”, wydanych w powojennej Polsce dopiero w 1958 roku na fali tzw. odwilży.
Ze swoimi podopiecznymi Korczak pozostał do samego końca – stanął na czele pochodu dzieci z tzw. Małego Getta na plac, z którego naziści wywozili Żydów do obozu zagłady w Treblince. Za datę jego śmierci uznaje się powszechnie 6 sierpnia 1942 roku.