Gustaw Morcinek (właściwie Augustyn Morcinek) – jeden z najważniejszych polskich pisarzy związanych ze Śląskiem, a także publicysta, nauczyciel i poseł na Sejm PRL. Autor wielu utworów literackich na temat Śląska i jego mieszkańców.
Gustaw Morcinek - biografia
Gustaw Morcinek urodził się w 1891 roku w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim (obecnie jest to miejscowość Karvina w Czechach). Pochodził z niezamożnej rodziny górniczej. W wieku czterech lat stracił ojca, od tego czasu był razem z rodzeństwem samodzielnie wychowywany przez matkę. Bardzo wcześniej zaczął podejmować pierwsze prace zarobkowe, aby pomóc rodzinie. W wieku szesnastu lat otrzymał pracę w kopalni. Trzy lata później rozpoczął naukę w kolegium nauczycielskim w Białej (obecnie Bielsko-Biała) dzięki wsparciu finansowemu uzyskanemu od lokalnej społeczności. Pieniądze na jego edukację zbierali między innymi górnicy z kopalni, w której pracował. W 1914 roku zdał egzamin maturalny. Jego edukacyjną i zawodową ścieżkę przerwał wybuch I wojny światowej. Morcinek został powołany do służby wojskowej przez armię austro-węgierską. Po wojnie powrócił na Śląsk i rozpoczął działalność pedagogiczną. W latach 1919-1935 pracował w Skoczowie, gdzie dziś znajduje się poświęcone mu muzeum biograficzne. Gustaw Morcinek stał się nauczycielem i autorytetem dla wielu śląskich twórców i artystów. Jego uczniami byli między innymi malarze Ludwik i Józef Klimkowie oraz powieściopisarka Maria Wardasówna.
Działalność literacka
W tym czasie podejmował swoje pierwsze próby literackie. W 1920 roku debiutował wspomnieniowym artykułem opublikowanym w „Dzienniku Cieszyńskim”. Był publicystą kilku śląskich periodyków, jednak swoje najważniejsze utwory wydał w formie opowiadań i powieści. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku opublikował zbiór nowel Serce nad tamą oraz powieści Wyrąbany chodnik, Narodziny serca i Łysek z pokładu Idy. W tekstach tych podejmował tematy związane z życiem codziennym górników, opisywał społeczne problemy mieszkańców Śląska. Jego proza szybko zdobyła uznanie wśród czytelników i innych pisarzy. Twórczością Morcinka zachwyciła się między innymi Zofia Kossak-Szczucka, która stała się dla pisarza mentorką i promotorką.
Przeżycia wojenne
Już w okresie międzywojennym autor Łyska z pokładu Idy zainteresował się działalnością polityczną. Wykorzystywał swoje wpływy i popularność do krzewienia polskości wśród mieszkańców Śląska, zasłynął z niechęci do Niemców. W czasie II wojny światowej Morcinek był więźniem niemieckich obozów koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau. Jako polskojęzyczny pisarz śląski został oskarżony o prowadzenie działalności antyniemieckiej. Pisarz otrzymał nawet propozycję wpisania się na tzw. volkslistę, czyli niemiecką listę narodowościową, ale odmówił.
Późniejsze lata
Po II wojnie światowej pisarz osiedlił się w Katowicach, gdzie kontynuował swoją działalność literacką. Związał się także ze Stronnictwem Demokratycznym i uzyskał mandat posła na Sejm PRL I kadencji. Związki pisarza z władzą ludową były przedmiotem krytyki, spotkały go liczne szykany za poparcie przemianowania Katowic na Stalinogród. Jako literat był powszechnie doceniany przez czytelników i nową władzę państwową, choć jego późne utwory nie cieszyły się już taką popularnością jak te przedwojenne. Za swoją pracę twórczą otrzymał wiele nagród i odznaczeń państwowych, a jego liczne teksty zostały przetłumaczone i wydane za granicą. Gustaw Morcinek zmarł na białaczkę w 1963 roku w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu w Cieszynie. Jego pogrzeb stał się ważnym wydarzeniem, w którym uczestniczyło tysiące ludzi, w tym również liczni przedstawiciele władzy państwowej.
Charakterystyka twórczości Gustawa Morcinka
Tematyka opowiadań i powieści Morcinka koncentruje się wokół problemów przedwojennego Śląska i jego mieszkańców. Pisarz portretował życie górników, robotników, przedstawiał specyfikę śląskiego dziedzictwa kulturowego. Słynął z dużej wrażliwości społecznej, co znalazło odzwierciedlenie w wielu jego tekstach. Przedstawiał losy zwykłych ludzi bez upiększania i mitologizacji. Tematem jego utworów była ciężka i wyniszczająca praca fizyczna, bieda, nierówności społeczne, wyzysk robotników i ich walka o godne życie. Dzieła te są dziś uznawane za wiarygodne źródło wiedzy o życiu na Śląsku w pierwszej połowie XX wieku. Język powieści autora pełen jest śląskich regionalizmów i pojęć odnoszących się do pracy górniczej. W tekstach Morcinka nie brakuje również humoru, za pomocą którego pisarz próbował łagodzić ich ponury wydźwięk.
Najważniejsze dzieła
Jednym z jego najważniejszych utworów jest Łysek z pokładu Idy – poruszająca historia konia pracującego w kopalni pod ziemią. Autor w realistyczny sposób przedstawia górniczy trud i z wielką wrażliwością opisuje więź człowieka ze zwierzęciem. Powieść przez wiele lat znajdowała się w kanonie lektur obowiązkowych dla szkół podstawowych. Inne ważne dzieła autora to powieści Wyrąbany chodnik i Czarna Julka, opowiadające o heroicznym życiu codziennym Ślązaków. Gustaw Morcinek uznawany jest dziś za pioniera literatury górniczej w Polsce, a także jednego z najwybitniejszych polskojęzycznych pisarzy śląskich.
Zdjęcie pochodzi z wikipedia.org, domena publiczna.