Pragmatyzm to jeden z ważniejszych kierunków filozoficznych, jakie powstały na przełomie XIX i XX wieku w Stanach Zjednoczonych. Poniżej przedstawiamy wszystkie najważniejsze informacje i pragmatyzmie.
Pragmatyzm - prekursorzy
Prekursorem, a jednocześnie pomysłodawcą nazwy, był Charles Peirce – logik i matematyk, zwolennik ścisłości i przydatności filozofii. Za głównego propagatora pragmatyzmu uważa się natomiast Williama Jamesa.
Co to jest pragmatyzm? Założenia
Pragmatyzm odcinał się od idealizmu, natomiast korzystał z kierunków empirycznych. W centrum pragmatyzmu znajdują się filozoficzna metoda i teoria prawdy. Metoda pragmatyczna, jak twierdzi Władysław Tatarkiewicz, to taka, która odżegnuje się od werbalizmu, abstrakcji i rozważań teoretycznych, a sięga po praktyczne doświadczenie. Empiryczne skutki określonego twierdzenia stają się więc głównym kryterium jego słuszności. Co więcej, jeśli dwie sprzeczne teorie prowadzą do tych samych konsekwencji, to ich istota jest taka sama.
Teoria prawdy
Jeżeli zaś chodzi o teorię prawdy, pojmuje się ją nie w sposób tradycyjny – jako zgodność danego twierdzenia z rzeczywistością – ale jako taki zespół sądów, które człowiek na podstawie własnego doświadczenia uznaje się za prawdziwe i użyteczne. Prawda w ujęciu pragmatystów traci zatem charakter uniwersalny i staje się czymś relatywnym, zmieniającym się w zależności od okoliczności.
Pragmatyczna teoria prawdy była konsekwencją psychologii Jamesa i odkrycia, że człowiek nie ma bezpośredniego dostępu do rzeczywistości, a prawdą jest dla niego zawsze to, co uważa za prawdę, ponieważ daje mu ona określone korzyści i sprawdza się w konkretnym działaniu. Prawda powinna być zatem przede wszystkim użyteczna – w tym sensie, w skrajnej wersji pragmatyzmu, nie ma różnicy pomiędzy np. nauką i religią. Żaden z tych dyskursów nie odzwierciedla bowiem realnego stanu rzeczy, ale jest manifestacją wewnętrznych potrzeb i przekonań człowieka.
W mniej radykalnym pragmatyzmie (reprezentowanym przez samego Jamesa) nie kwestionuje się sfery faktów, a pragmatyzm odnosi się jedynie do kwestii teorii.
Kontynuacja koncepcji Jamesa - John Dewey
Najważniejszym kontynuatorem koncepcji Jamesa był John Dewey, który rozbudował wątek instrumentalizacji prawdy u Jamesa. Według niego, wyobrażenia nie powstają w wyniku poznania świata, ale są tworem społecznym i służą do określonych celów. Prawda u Deweya to zatem, jak zaznacza Michał Paweł Markowski, „efekt uzgodnionych doświadczeń”, coś, co powszechnie uznaje się za prawdę.