Filozofia Schopenhauera jest pesymistyczna, odrzuca wiarę w szczęście czy ludzkie dobro. Dowiedz się więcej o poglądach Schopenhauera i jego dziełach. Ucz się razem z nami!
Poglądy Schopenhauera - zarys
W ujęciu Schopenhauera ludzka egzystencja pozbawiona jest sensu. Jedyną jej treścią jest cierpienie, od którego nie ma ucieczki. Człowiek sam wymyślił pojęcie szczęścia, które jednak nie ma prawa bytu w realnym świecie. Stanowi ono jedynie wyraz ludzkich tęsknot i pragnień nieosiągalnego. Ucieczką przed bólem istnienia są tzw. „sztuczne raje”, czyli rożnego rodzaju używki zmieniające stan umysłu (alkohol, tytoń, narkotyki) i skrajne doświadczenia erotyczne.
W poglądach Schopenhauera pobrzmiewa też ton apokaliptyczny. Skrajny pesymizm kazał mu przypuszczać, że świat znajduje się u kresu swego istnienia, cywilizacja chyli się ku upadkowi, a ludzkość dąży do zagłady.
Geneza filozofii Schopenhauera
Jak słusznie zauważa Tatarkiewicz, poglądy filozofa nie wypływają z jego osobistych doświadczeń:
(…) Głosił pogardę dla życia, a był głęboko doń przywiązany; głosił pogardę dla ludzi, ale nie umiał uniezależnić się od ich sądów i poklasku (…) W pewnym tylko punkcie psychika jego rzutowała się w jego teorii: niezadowolenie ze świata i losów, które nie zaspokoiły jego ambicyj, wytworzyło niezadowolony, pesymistyczny pogląd na świat (…).
Filozof prowadził wygodne życie dzięki majątkowi zgromadzonemu przez jego ojca. Jako młody człowiek odbywał liczne podróże, będąc tzw. bon-vivantem. Mimo to czuł się rozczarowany rzeczywistością. Porażka w roli wykładowcy gorzko zawiodła jego ambicje. Ostatecznie odsunął się od świata i ludzki i wiódł żywot odludka.
Najważniejsze dzieło Schopenhauera i jego założenia
Najważniejszym dziełem Schopenhauera jest traktat „Świat jako wola i wyobrażenie”, w którym zawarł podstawy swojego systemu filozoficznego. Kolejne publikacje stanowią potwierdzenie tej postawy i jej uzupełnienie.
Fenomenalizm
Podstawą schopenhaueryzmu, obok pesymizmu, jest fenomenalizm – pogląd według którego świat, jakim go widzimy, jest tylko ludzkim wyobrażeniem (przekonania te mają swoje źródło w pismach Kanta i indyjskiej filozofii).
Pierwsze słowa traktatu brzmią: „Świat jest moim wyobrażeniem”. Człowiek nie jest zdolny postrzegać rzeczy i zjawisk takimi, jakimi są naprawdę, wszystkiego bowiem doświadcza za pośrednictwem swojej własnej natury. To, co zniekształca właściwy obraz, zostało tu nazwane „Maja”: „Maja, zasłona złudy, osłania oczy śmiertelnych”. Dla każdego więc rzeczywistość jawi się inaczej. I tu wprowadzone zostaje pojęcie woli.
Pojęcie woli
Wola to bezrozumna siła kierująca ludzkim życiem, sama istota człowieka, jedyny byt niezniekształcony w procesie poznania. I przyczyna wszelkiego cierpienia. Irracjonalne dążenie do zaspokojenia pragnień czyni człowieka nieszczęśliwym, ponieważ zawsze pragnie on czegoś więcej i cierpi z powodu niezaspokojenia. Filozof wymienia tylko dwa dobre rozwiązania tej nieustannej męki – wyzbycie się pragnień lub kontemplacja sztuki. Oba jednak przynoszą tylko tymczasowe efekty.
Przezwyciężenie woli to jedyna droga poznania prawdy. Człowiek, wybitny artysta lub święty, poprzez samowiedzę, świadomość własnego istnienia i własnych ograniczeń, może poznać prawdę o naturze świata, musi jednak w tym celu wyzbyć się siebie, wyrzec się swojej indywidualnej woli i oddać bezwolnej kontemplacji idei. Taki stan osiąga artysta w akcie tworzenia. Odrzucenie własnej woli może też nastąpić poprzez połączenie się z wolą zbiorową. Zapomnienie o sobie i poświęcenie się dla dobra innych, a także asceza pozwalają przezwyciężyć wolę i ujrzeć świat takim, jak jest naprawdę. Założenia te określane są mianem metafizyki woluntarystycznej.
Popularność poglądów Schopenhauera
Za życia filozofa jego system nie był zbyt popularny, przegrywał z heglizmem i marksizmem. Dopiero pod koniec XIX wieku wzrosło zainteresowanie jego pracami. Stał się popularny nie tylko w Niemczech, ale w całej Europie. W efekcie poglądy głoszone przez Schopenhauera miały bardzo duży wpływ na kształt epoki. Na podstawie jego doktryny ukształtował się obejmujący całą Europe dekadentyzm.
Filozofia Schopenhauera w sztuce polskiej
Pesymizm, katastrofizm, poczucie nadciągającej zagłady, przekonanie o bezcelowości ludzkiej egzystencji oraz szukanie uśmierzenia bólu istnienia w alkoholu i innych używkach – wszystko to mocno zakorzeniło się w młodopolskim światopoglądzie. W polskiej sztuce poglądy Schopenhauera były obecne głównie za sprawą twórczości Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
Filozofia Schopenhauera jako inspiracja
Pojęcie fenomenu wprowadzone przez niemieckiego filozofa dało początek całemu nurtowi fenomenologii. Schopenhauer przyjął, wychodząc od poglądów Kanta, że bezpośrednio dane są tylko wrażenia zmysłowe. Jednak później rozwinął ten pogląd zauważając, że nawet te doznania są wstępnie filtrowane przez nasz umysł, a następnie porządkowane w pewne struktury. Właśnie te struktury określił mianem fenomenów.
Pod wpływem myśli schopenhauerowskiej zrodziła się też psychoanaliza (koncepcja dogłębnego studiowania własnego wnętrza), egzystencjalizm (idea „przekraczania siebie”) oraz wiele dzieł sztuki, m.in.: Wagnera, Becketta, Tołstoja czy Manna.