Definicja
Dramat awangardowy to odmiana dramaturgii ukształtowana w pełni w połowie XX wieku, której formy prekursorskie pojawiły się w latach 20.
Najbardziej charakterystyczną cechą tego gatunku jest zerwanie z zasadami dramatu tradycyjnego. Czasoprzestrzeń ulega tu zatem wyraźnej deformacji, często o cechach groteski lub absurdu. Akcja staje się zbiorem luźnych epizodów, które nie są ze sobą powiązane na zasadzie przyczynowo-skutkowej. Stylistyka dramatu awangardowego jest synkretyczną mieszaniną różnych poetyk, często przyjmuje postać parodii i trawestacji. Konwencje estetyczne stanowią tu zaś połączenie komizmu, liryzmu i tragizmu. Postaci pozbawione są rozbudowanej osobowości, najczęściej sprowadza się je do określonych funkcji. Formalna budowa dramatu jest odzwierciedleniem treści filozoficznych i egzystencjalnych. Oddaje ona przypadkowość ludzkiego losu, absurd historii czy kryzys humanistycznych wartości.
Twórcy i przykłady
Prekursorami dramatu awangardowego są Alfred Jarry („Ubu Król czyli Polacy”) i G. Apollinaire („Cycki Tejrezjasza”). W Polsce początki tego gatunku można odnaleźć w twórczości Witkacego, np. „Oni”, „Matka”, „W małym dworku”, „Szewcy”, a zwłaszcza w jego teorii Czystej Formy. Ponadto w dwudziestoleciu przykładami dramatu awangardowego są dzieła Witolda Gombrowicza („Iwona, księżniczka Burgunda”), Tytusa Czyżewskiego (np. „Włamywacze z lepszego towarzystwa”), Tadeusza Peipera („Szósta! Szósta!”) czy Brunona Jasieńskiego (np. „Bal manekinów”).
Szczytowy okres dramatu awangardowego przypada jednak na II połowę XX wieku. Chodzi tu o twórczość Samuela Becketta („Czekając na Godota”), E. Ionesco (np. „Łysa śpiewaczka”) i J. Geneta (np. „Balkon”). W polskiej literaturze powojennej dramat awangardowy reprezentują Witold Gombrowicz („Ślub”, „Operetka”), Tadeusz Różewicz (np. „Kartoteka”, „Stara kobieta wysiaduje”) i Sławomir Mrożek (np. „Policja”, „Tango”)