Definicja
Antyutopia (lub inaczej dystopia) według „Słownika terminów literackich” to „utopia negatywna”, a więc literackie wyobrażenie przyszłości, w której panuje totalitarny porządek społeczny, jednostka jest całkowicie poddana kontroli zewnętrznego sterowania (np. państwa), a wolność i wartości humanistyczne (najczęściej sztuka, filozofia, religia) ulegają degradacji. Elementy antyutopii pojawiały się już w literaturze XVII.
Twórcy i przykłady
Pierwowzór gatunku stanowi dzieło J. Halla „Mundus alter et idem” (1600). Cechy dystopii występowały również w „Podróżach Guliwera” J. Swifta. Antyutopia w XX wieku usamodzielniła się jako gatunek. Jej znanym przykładem jest powieść E. Zamiatanina pt. „My”. Ponadto można tu wymienić „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya przedstawiający wizję przyszłości niejako zautomatyzowanej, w której człowiek przejmuje całkowitą kontrolę nad procesem rozrodczym. „Rok 1984” George’a Orwella to z kolei wyobrażenie społeczeństwa komunistycznego, w pełni kontrolowanego przez Wielkiego Brata. Ray Bradbury w „451 stopni Fahrenheita” przedstawia natomiast obraz świata w pełni opanowanego przez popkulturę, w którym największym przestępstwem jest posiadanie i czytanie książek.
W literaturze polskiej elementy tego gatunku można odnaleźć w powieściach groteskowo-katastroficznych takich, jak „Pożegnaniu jesieni” i „Nienasycenie” czy w cyklu opowiadań Aleksandra Wata „Bezrobotny Lucyfer”. W II połowie XX wieku dystopia pojawia się np. u Hanny Malewskiej – „LLW, czyli co się może wydarzyć jutro”. W odmianie socjologicznej (tzw. social fiction) gatunek ten występuje u Janusza Zajdla np. „Limes inferior” czy Edmunda Wnuka-Lipińskiego (trylogia: „Wir pamięci”, „Rozpad połowiczny”, „Mord założycielski”). Elementy antyutopii można również odnaleźć u klasyka polskiej literatury science-fiction, Stanisława Lema, np. w „Pamiętniku znalezionym w wannie” czy „Kongresie futurologicznym”.