Roki - intepretacja i analiza

Roki pochodzą z okresu międzywojennego, gdy Miłosz dopiero rozpoczynał swoją pisarską drogę. Związał się wówczas z wileńską grupa poetycką „Żagary”. Twórczość poetów skupionych wokół czasopisma o tym samym tytule była przesiąknięta apokaliptycznymi obrazami i poczuciem, że nadchodzi wielka katastrofa. Było to związane z rodzącymi się w Europie totalitaryzmami: faszyzmem, nazizmem i komunizmem. Ich obecność wpływała na wytworzenie się klimatu zaniepokojenia i lęku przed przyszłością. Omawiany utwór jest rezultatem owych nastrojów epoki.

Wiersz jest poetycką wizją katastrofy mającej charakter apokaliptyczny. Podmiot opisuje świat po lub w czasie zagłady, co nie jest tutaj do końca jasne. Zwraca się także z apelem, a właściwie rozkazem podjęcia działania, ponieważ uważa, że nie wolno zachować zimnej obojętności.

Podmiot liryczny przeżywa wizję wielkiej katastrofy. W części opisującej obraz zniszczenia stosowany jest typ liryki narracyjnej. W trakcie opisu pojawiają się także elementy liryki apelu, gdy podmiot liryczny zwraca się do adresata (w tym wypadku jest nim każdy czytelnik i samo „ja” liryczne) i namawia go do działania.

W części opisowej podmiot się nie ujawnia. Jego słowa są obiektywną relacją z obrazów, które stają przed jego oczami. Jego stosunek do rzeczywistości wiersza ujawnia się dopiero w apelu: nie chce pozostawać bierny w obliczu katastrofy, ponieważ wyznaje: „Ja tę ziemię tak kochałem”. Jest też fragment, w którym podmiot mówi o swojej przeszłości, ale postanawia z nią zerwać i zapomnieć o tym, co było wcześniej.

Z powodu wizyjnego charakteru utworu, niektóre elementy trudno jednoznacznie sklasyfikować. Nie do końca wiadomo, jaki jest czas lirycznej wypowiedzi. Początek pierwszej strofy i strofa ostatnia sugerują, że katastrofa już się dokonała. Jednak w innych miejscach podmiot liryczny wypowiada się tak, jakby apokalipsa właśnie trwała lub miała za chwilę nastąpić:

(…) cofa się zatrute słońce
a potępienia brzask wychodzi z mórz.

Ale niemożliwość określenia czasu wypowiedzi może być właśnie skutkiem apokaliptycznych wydarzeń. Pod ich wpływem wszystko uległo odwróceniu, a prawa świata zostały podważone:

(…) to, co przygniecione trwało – naprzód runie,
co naprzód szło – upadnie wstecz.

Wraz z apokalipsą ujawnia się cały charakterystyczny dla niej zestaw zjawisk: dym, popiół, zatrute słońce. W obliczu zagłady podmiot liryczny przeżywa pokusę, by wrócić do czasu sprzed katastrofy i w nim znaleźć choćby częściowe ukojenie. Gwałtownie jednak ją odrzuca:

Wtedy wszystko we mnie było
krzykiem i wołaniem.
Krzykiem i wołaniem
ruń czarnych wiosen rozdzierała mnie.
Dosyć. Dosyć. Nic się przecie nie śniło.
Nikt nic o tobie nie wie. To wiatr tak w drutach dmie.

Ruń to określenie gęstej i nisko rosnącej roślinności. Wyraża więc ona witalizm i bujność poprzedniego życia, z którego teraz trzeba zrezygnować. Podmiot mówi: „Nikt nic o tobie nie wie”, czym podkreśla totalną samotność. W poprzedzającym przywołaną część apelu jeszcze raz podkreślona zostaje konieczność przemiany samego podmiotu i tych, którzy chcą w sposób czynny odpowiedzieć na katastrofę:

I nienawidzić pora, co kochałeś,
kochać to, co znienawidziłeś,
twarze deptać tych, którzy milczącą
 piękność wybrali.

Trzeba więc zaprzeć się siebie i stać się bezwzględnym wobec wszystkich wybierających „milcząco piękność”, czyli ludzi odcinających się od zaistniałej katastrofy. Konieczna jest niezłomna postawa, bo „tylko ten, co krew od innych miał gorętszą” zdoła wyjść z katastrofy cało, choć niezwykle zmieniony. Słowo użyte w tytule – roki – może być interpretowane jako podkreślenie niemożliwości jednoznacznego ustalenia czasu nadejścia opisywanej apokalipsy.