Cechy
Kreacjonizm, według „Słownika terminów literackich”, jest tendencją w literaturze nowoczesnej, która polega na takim kształtowaniu świata przedstawionego w poezji, prozie lub dramacie, że znajduje się on w wyrazistej opozycji do świata rzeczywistego. Zasadami kreacjonizmu są więc antymimetyzm oraz twórcze podejście do literatury.
Wyróżnia się dwa zasadnicze typy kreacjonizmu literackiego. Pierwszy, ma miejsce wtedy, gdy rzeczywistość przedstawiona jest ekspresją wnętrza autora. Drugi rodzaj polega zaś na konstruowaniu niejako świata alternatywnego, w którym rządzą odrębne i swoiste dla niego mechanizmy. Granica pomiędzy wyodrębnionymi typami jest jednak płynna, wydaje się bowiem, że tendencje te mogą ze sobą współwystępować.
Przedstawiciele
Przykładem kreacjonizmu w literaturze światowej jest proza Franza Kafki, zarówno jego powieści, jak i opowiadania. Mamy tu do czynienia z dziwacznym światem, na pograniczu sennego koszmaru, w którym obowiązują specyficzne reguły. Człowiek zostaje postawiony wobec rzeczywistości aksjologicznej pustki i podlega sterowaniu przez zewnętrzne siły, jak Józef K., główny bohater „Procesu”.
Nieco inny kreacjonizm istnieje w prozie Brunona Schulza („Sklepy cynamonowe”). Oniryczno-groteskowa budowa świata przedstawionego służy raczej ocaleniu utraconego raju dzieciństwa i związanych z nim wartości.
Rzeczywistość balladowo-baśniową buduje natomiast w swojej twórczości Bolesław Leśmian. Jego poezję zamieszkują rozmaite stwory znajdujące się na pograniczu bytu i niebytu, które stanowią wielki metafizyczny korowód życia. To, co istnieje tęskni tu do śmierci, natomiast niebyt pragnie zaznać jakiejkolwiek formy materializacji.
Elementy kreacjonizmu z pewnością można odnaleźć w surrealistycznej poetyce Aleksandra Wata („Ja z jednej strony i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka”, „Bezrobotny lucyfer”) w poezji katastrofistów, np. u Józefa Czechowicza lub Czesława Miłosza. Kreacjonizm jest również cechą dramatu absurdu, np., Witkacego („Oni”, „Matka”, „Szewcy”), Różewicza czy Gombrowicza.