„Czarna wiosna” to poemat Słonimskiego napisany w 1919 r., który – podobnie jak np. wiersz Lechonia „Herostrates” – podejmuje problematykę poezji wieszczej. Tytułowa wiosna to metafora odzyskanej przez Polskę niepodległości. Wydarzenie to na gruncie literatury wywołało wielką dyskusję o roli poezji w młodym państwie. W debacie tej dominowały głosy odrzucające dominujący dotychczas paradygmat sztuki romantycznej, a więc zaangażowanej w sprawy narodu. Postawy takie prezentowali Tuwim, Lechoń czy właśnie Słonimski. „Czarna wiosna” zaś stała się najbardziej radykalnym manifestem literatury wolnej od wszelkich społeczno-politycznych powinności i tworzonej niejako dla całej ludzkości.
Poetyka ekspresji
Poemat jest utrzymany w stylu ekspresjonistycznym. Mamy tu do czynienia z podniosłym tonem, wzmacnianym przez liczne wykrzyknienia. Podmiot jasno wyraża swoje uczucia i emocjonalnie demonstruje własną postawę. Polega ona na całkowitym odcięciu się od dotychczasowego wzorca uprawiania poezji zaangażowanej w sprawy narodowe. Poeta odważnie buntuje się przeciw modelowi literatury romantycznej:
Już wam nie będę płacił śpiewem
Czuję pod nogą twardy grunt!
I gniewem
Zachłyśnie się mej pieśni bunt!
W obliczu zmartwychwstania Polski podmiot czuje się uwolniony z obowiązku poświęcenia swojej poezji na ołtarzu ojczyzny. Wyraża to słynna fraza „Czarnej wiosny”:
Ojczyzna moja wolna, wolna...
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada.
Metafora „płaszczu Konrada” odwołuje się oczywiście do twórczości Adama Mickiewicza i jego największych dzieł: powieści poetyckiej „Konrad Wallenrod” i III części „Dziadów”. Chodzi tu zatem o odrzucenie wzorca męczennika za sprawy narodu. W wierszu można odnaleźć również nawiązanie do romantycznego mesjanizmu: oto poeta wyznaje, że nie stoi już nad trupem Polski „jako Marat”. Zainteresowania podmiotu kierują się zatem w zupełnie inną stronę. Nie przywołuje już elementów takich, jak „delije, pasy i żupany” (tradycyjny strój polskiego szlachcica), a więc nie zajmuje się narodową przeszłością, ale pragnie być obywatelem świata. W wierszu wyraźnie pobrzmiewa ton kosmopolityzmu („Dosyć po polsku, dosyć pisałem!). Słonimski wyznaje, że pragnie być poetą niemal wszystkich nacji. Długa enumeracja (wyliczenie) kolejnych języków służy w tekście poetyckiemu uogólnieniu, podmiot chce swoją mową objąć niejako całe uniwersum:
Czarnym Arabom znad Eufratu
I ludożerczej w Zambezi sekcie
Chciałbym powiedzieć, tak jak brat bratu,
Słowa w ich własnym dzikim dialekcie.
Pacyfizm i rewolucja
„Czarna wiosna” ma głębokie światopoglądowe przesłanie. Jest radykalnym manifestem pacyfizmu, odrzucającego wszelkie formy przemocy i wojny. Żołnierzy określa się tu jako „morderców sankcjonowanych”. Z drugiej strony w poemacie mamy do czynienia z zapowiedzią globalnej rewolucji uciśnionych ludów:
Spłoszyłem ruchem oto sto słoni,
Co z majestatem niosły lektyki –
Okrzyki! Tumult wstaje i dziki
Niewolnik czarny chwyta się broni.
Tytułowa „czarna wiosna” jest zatem swoistym oksymoronem, w którym mieści się zarówno radość z odzyskania niepodległości, jak i gorycz poniesionej ofiary. Można ten tytuł odczytywać również jako zapowiedź rewolucji w najdalszych zakątkach świata i koniec ludzkiego zniewolenia.