Zachariasz (hebr. Zekarjah, czyli Jahwe pamięta), autor Księgi, był prorokiem i kapłanem równocześnie. Działał w tym samym czasie, co prorok Aggeusz, czyli w VI w. przed Chr.
Księgę Zachariasza można podzielić na dwie niezależne części: rozdziały 1-8 to zbiór wizji i wyroczni. Z kolei część druga (rozdziały 9-14) to proroctwa i groźby dotyczące ludu Izraela i jego przyszłości. Przyjmuje się, że część druga nie jest autorstwa samego Proroka, ale została mu niejako przypisana; autor pozostaje nieznany. Data powstania drugiej części także pozostaje nieustalona.
Część pierwsza rozpoczyna się wezwaniem do nawrócenia. Zgodnie z tekstem Księgi, wezwanie datowane jest na drugi rok panowania Dariusza, czyli na 520 r. przed Chr. Był to rok powrotu większych grup Izraelitów z niewoli babilońskiej. Po wezwaniu następuje opis ośmiu wizji dotyczących odnowy Izraela.
Warta uwagi jest wizja „przebrania arcykapłana Jozuego w czyste szaty”. Jest to metafora; Zachariaszowi chodziło o rehabilitację kapłaństwa, bowiem Jozue był pierwszym arcykapłanem po okresie niewoli. Oprócz postaci Jozuego, Zachariasz wspomina również Zorobabela, który był wówczas jedną z osób kluczowych przy odbudowie świątyni. Zachariasz mówi też, w sposób niedosłowny, o samej budowie np.
Dokąd idziesz? - zapytałem. A on rzekł: Chcę przemierzyć Jerozolimę, aby poznać jej szerokość i długość. (Za 2,6)
Zorobabel i Jozue zostają nazwani dwoma pomazańcami:
I wyjaśnił: To są dwaj pomazańcy, którzy stoją przed Panem całego świata. (Za 4,14)
Na podstawie powyższej myśli Zachariasza (a także 6,12), część teologów żydowskich zaczęła rozwijać ideę o dwóch mesjaszach: kapłańskim i królewskim. Takie poglądy przypisywano m.in. wspólnocie z Qumran. Niemniej Jezus Chrystus – według nauki Kościół – łączy w sobie obie godności.
W wizjach u Zachariasza podkreślona jest transcendencja Boga; Zachariasz otrzymuje swoje proroctwo nie bezpośrednio od Jahwe, ale przez anioła. W Księdze Zachariasza znajduje się także najstarszy tekst biblijny wymieniający szatana:
[Anioł] Pański tak przemówił do szatana: Pan zakazuje ci tego, szatanie, zakazuje ci tego Pan, który wybrał Jeruzalem. Czyż nie jest on niby głownia wyciągnięta z pożogi? (Za 3,1)
W części I Zachariasz omawia również zagadnienie postu. Na zakończenie, w rozdziale 8, Prorok przedstawia obraz czasów mesjańskich, kiedy Bóg wybawi swój lud. Wizja przyszłości jawi się pomyślnie:
I tak jak byliście, narodzie judzki i narodzie izraelski, przekleństwem wśród narodów, tak, [gdy] was wybawię, będziecie błogosławieństwem. Nie lękajcie się, niech wasze ręce nabiorą siły! (Za 8,13)
Druga część Księgi dotyczy zagadnień eschatologicznych i składa się z zapowiedzi królestwa Bożego. Dla chrześcijan szczególnie cenne jest bogactwo wypowiedzi, które można odnieść do samego Jezusa Chrystusa. Stąd jego myśli oraz słowa były wielokrotnie przytaczane przez Ewangelistów.
Zachariasz przepowiada śmierć Pasterza (czyli śmierć Jezusa):
Mieczu, podnieś się na mego Pasterza, na Męża, który jest Mi bliski - wyrocznia Pana Zastępów. Uderz Pasterza, aby się rozproszyły owce, bo prawicę moją zwrócę przeciwko słabym. (Za 13,7)
Św. Mateusz te słowa wkłada w usta samego Jezusa Chrystusa:
Wówczas Jezus rzekł do nich: Wy wszyscy zwątpicie we Mnie tej nocy. Bo jest napisane: Uderzę pasterza, a rozproszą się owce stada. (Mt 26,31)
U Zachariasza znajduje się również zapowiedź uroczystego wjazdu Jezusa do Jerozolimy:
Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny - jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy. (Za 9,9)
Z kolei poniższy fragment miał być zapowiedzią zdrady Judasza:
Wziąłem moją laskę "Łaskawość" i złamałem ją na znak zerwania przymierza, które zawarłem z wszystkimi ludami. I w tym właśnie dniu zostało ono zerwane, a handlarze owiec, którzy mnie podglądali, przekonali się, że to było słowo Pana. Potem zwróciłem się do nich: Jeżeli to uznacie za słuszne, dajcie mi zapłatę, a jeżeli nie - zostawcie ją sobie! I odważyli mi trzydzieści srebrników. (Za 11,10-12)
Inną zapowiedzią śmierci Mesjasza jest fragment Za 12,10, do którego nawiązuje św. Jan, zarówno w Ewangelii (J 19,37), jak i w Apokalipsie (Ap 1,7):
Na dom Dawida i na mieszkańców Jeruzalem wyleję Ducha pobożności. Będą patrzeć na tego, którego przebili, i boleć będą nad nim, jak się boleje nad jedynakiem, i płakać będą nad nim, jak się płacze nad pierworodnym. (Za 12,10)
Jezus jest również utożsamiany ze źródłem, które daje duchowe oczyszczenie w czasach mesjańskich:
W owym dniu wytryśnie źródło, dostępne dla domu Dawida i dla mieszkańców Jeruzalem, na obmycia grzechu i zmazy. (Za 13,1)
W części drugiej podkreślony został uniwersalizm Boga, który jest Panem wszystkich narodów i czuwa nad całym światem. Do Królestwa zostaną włączeni także poganie:
I z krwi oczyszczę mu usta, i jego zęby z ofiary plugawej, wówczas i on stanie się Resztą, która należy do Boga naszego, jak jeden z rodów Judy. (Za 9,7)
Księga kończy się opisem sądu ostatecznego. W tym dniu Jahwe zostanie uznany królem całego świata: A Pan będzie królem nad całą ziemią. Wówczas Pan będzie jeden i jedno będzie Jego imię. (Za 14,9)
