Mądrość Syracha to księga, która występuje w różnych tradycjach pod różnymi tytułami. W oryginale hebrajskim pismo prawdopodobnie było zatytułowane jako Księga (słowa) Jezusa, syna Syracha. Tradycja łacińska nazywała ją księgą „kościelną”, czyli Eklezjastyk. Obecnie ten tytuł jest rzadko stosowany.
Księga nie znajduje się w kanonie Biblii Hebrajskiej, a Kościół uznał jej kanoniczność potwierdził dopiero na Soborze Trydenckim w XVI w.
Autorem Księgi nie był Syrach, ale jego syn – Jezus, o czym dowiadujemy się z Prologu, który nie należy do zasadniczej treści Księgi i nie jest uznawany za pismo natchnione:
Dziadek mój, Jezus, kiedy oddał się pełniejszemu poznaniu Prawa, Proroków oraz innych ksiąg ojczystych i nabrał w nich doskonałej biegłości, sam też zapragnął napisać coś z dziedziny nauki i mądrości, aby ludzie żądni wiedzy sami przez to wszystko się wzbogacili, a jeszcze bardziej, aby coś dodali do niej przez życie zgodne z Prawem. (Syr Prolog 1,5-10)
Jak sam tekst wskazuje autorem Prologu był wnuk Jezusa, który przetłumaczył księgę na język grecki dla diaspory w Egipcie. Co więcej, Księga nie jest dosłownym tłumaczeniem, a adaptacją tekstu hebrajskiego do potrzeb tamtejszej gminy żydowskiej (Syr Prolog 1,20-22).
Zatem autorem Księgi jest Jezus, syn Syracha, który spisał ją w II w. przed Chrystusem. Był znawcą i nauczycielem Prawa. Księga jest zaliczana do ksiąg dydaktyczych. Niektóre przypowieści z Mądrości Syracha zostały użyte w Liście św. Jakuba (Nowy Testament).
Księgę można podzielić na dwie części:
Rozdziały 1- 42,14 przypominają Księgę Przysłów. To zbiór wskazówek i pouczeń dotyczących mądrości oraz rozważania dotyczące jej pochodzenia:
Jako pierwsza przed wszystkim stworzona została mądrość, rozum roztropności od wieków. (Syr 1,4). Autor podkreśla również jej pochodzenie od Boga (Syr 1,9).
Księga jest kopalnią zaleceń dotyczących postępowania: należy być cierpliwym i opanowanym (Syr 1,22-24), nie powinno się wywyższać i być pysznym, trzeba się odznaczać pokorą i okazywać miłosierdzie względem biednych: Bądź ojcem dla sierot, jakby mężem dla ich matki, a staniesz się jakby synem Najwyższego, i miłować cię On będzie bardziej niż twoja matka. (Syr 4,10)
Autor wymienia również obowiązki dziecka wobec ojca (Syr 3,1-16). Zwraca uwagę, że nie należy polegać na swoich bogactwach i trzeba ważyć swoje słowa (kwestia roztropności w mowie pojawia się w Księdze wielokrotnie np. w rozdziale 5 i 23). Ważne jest również panowanie nad sobą.
Mądrość można zdobyć dzięki Bogu: Rozmyślaj nad zarządzeniami Pana, a przykazaniami Jego zawsze pilnie się zajmuj! On sam umocni twe serce, a pożądana mądrość będzie ci dana. (Syr 6,37)
Autor radzi także jak postępować z kobietami oraz obcować z ludźmi (rozdział 9). Człowiek powinien być roztropny i rozważny, a także pokładać ufność w Bogu: Niech cię w podziw nie wprawiają czyny grzesznika, ufaj Panu i wytrwaj w twym trudzie (Syr 11,21).
W Księdze znajduje się także fragment dotyczący wolnej woli człowieka, który zawsze ma wybór: On na początku stworzył człowieka i zostawił go własnej mocy rozstrzygania ( Syr 15,14). Z kolei w rozdziale 18 jest mowa o wielkości Boga i nicości człowieka.
Księga zawiera także przemowę mądrości. Mądrość jest uosobiona, „wychwala sama siebie” i wyznaje, że kult w świątyni jerozolimskiej jest jej dziełem. Twierdzi także, że w każdym ludzie i narodzie zdobyła(m) panowanie (Syr 24,6).
Autor przedstawia również idealny obraz uczonego w Piśmie, którego: Mądrość opowiadać będą narody, a zgromadzenie wychwalać go będzie (Syr 39,10).
Rozdziały 42,15-51 to przede wszystkim hymny opiewające mądrość i Boga. Autor wylicza także wybitnych mężów w historii narodu wybranego, których dzieje znamy z innych Ksiąg Starego Testamentu. Jest to tzw. „Pochwała Ojców”
Księga kończy się modlitwą oraz wezwaniem do mądrości.