Proto-Izajasz
Księga Izajasza rozpoczyna się opisem niewierności i głupoty narodu wybranego:
Niebiosa, słuchajcie, ziemio, nadstaw uszu, bo Pan przemawia: Wykarmiłem i wychowałem synów, lecz oni wystąpili przeciw Mnie. Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela, Izrael na niczym się nie zna, lud mój niczego nie rozumie. (Iz 1,2-3)
Izajasz podkreśla nieprawość Żydów i rytualizm za którym nie idzie odpowiednia postawa moralna. Istnieje również problem bałwochwalstwa. Izajasz wskazuje jednak, że jest jeszcze nadzieja dla narodu wybranego i Pan wzywa do pokuty:
Obmyjcie się, czyści bądźcie! Usuńcie zło uczynków waszych sprzed moich oczu! Przestańcie czynić zło! (Iz 1,16)
W pierwszych rozdziałach Izajasz mocno krytykuje Jerozolimę i nieład panujący w mieście. Dalej następuje porównanie całego Królestwa Izraela oraz Królestwa Judy do winnicy, która wydała zły owoc:
I spodziewał się, że wyda winogrona, lecz ona cierpkie wydała jagody. (Iz 5,2)
Rozdział 6 zawiera opis powołania Izajasza, który ujrzał liturgię sprawowaną w niebie. To tam pojawia się zawołanie:
Święty, Święty, Święty jest Pan Zastępów. Cała ziemia pełna jest Jego chwały. (Iz 6,3)
Jest to tzw. tryshagion, obecny w liturgii chrześcijańskiej do dziś.
Rozdziały od 6 do 12 zostały nazwane Księgą Emmanuela. Znajdują się tam prorocze mowy Izajasza, które dotyczą i zapowiadają mesjańskiego Chłopca o imieniu Emmanuel („Bóg z nami”).
Dlatego Pan sam da wam znak: Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel. (Iz 7,14)
Według interpretacji Kościoła wyraz Panna (hebr. almah) podkreśla zarówno młodość osoby, jak i jej dziewictwo. Określenie „Dziewica” wystąpiło bowiem w Septuagincie. Powyższy fragment bywa rozumiany jako zapowiedź Ezechiasza (czyli syna ówczesnego króla Achaza), ale bardziej popularna interpretacja odnosi go do Jezusa Chrystusa. Na to proroctwo powołuje się zresztą w swojej Ewangelii św. Mateusz.
Albowiem Dziecię nam się narodziło, Syn został nam dany, na Jego barkach spoczęła władza. Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bóg Mocny, Odwieczny Ojciec, Książę Pokoju. (Iz 9,5)
Powyższe tytuły, które odnoszą się w Księdze do Emmanuela, są stosowane przez tradycję chrześcijańską w liturgii Bożego Narodzenia.
Proroctwo określa również, że Emmanuel będzie pochodził z rodu Dawida, będzie napełniony darami Ducha Świętego i zaprowadzi wśród ludu sprawiedliwość i powszechny pokój (rozdział 11). W wersecie 11,2 wymienione zostało siedem darów Ducha Świętego.
Rozdziały od 13 do zawierają mowy wieszcze przeciwko narodom pogańskim. Wśród nich należy zwrócić uwagę na zapowiedź nawrócenia się Egiptu i Syrii – u Izajasza pojawia się idea powszechnej religii narodów:
Pan Zastępów pobłogosławi mu, mówiąc: Błogosławiony niech będzie Egipt, mój lud, i Asyria, dzieło moich rąk, i Izrael, moje dziedzictwo. (Iz 19,25)
Po wyrokach na pojedyncze narody Izajasz zajmuje się opisem powszechnego sądu ostatecznego nad całym światem. Rozdziały 24-27 są nazywane Apokalipsą Izajasza, jest to proroctwo eschatologiczne.
Kolejna część (od 28-35) zawiera mowy przeciw Samarii, Jerozolimie i narodom pogańskim (Egiptowi i Asyrii). Opiera się na proroctwach i przestrogach. Zawiera także przypowieść o siewcy (Iz 28,23-29), która później zostanie przywołana przez Jezusa (m.in. Mt 13,1-9)
Ostatnią część Proto-Izajasza stanowi tzw. dodatek historyczny. Rozdziały Iz 36-39 są powtórzeniem treści z 2 Księgi Królewskiej (18-20). Izajasz opowiada o wyprawie króla asyryjskiego Sennacheryba na Królestwo Judy w 701 r. i o panowaniu króla Ezechiasza.
Deutero-Izajasz
Księga ta dotyczy czasów niewoli babilońskiej, czyli VI w. przed Chr. Izraelici czuli się wówczas opuszczeni przez Boga, a ich wiara chyliła się ku upadkowi. Izajasz wygłasza proroctwo, które mówi, że Bóg nie opuści swojego ludu, pociesza naród izraelski i zapowiada wyzwolenie oraz powrót do ojczyzny.
Pocieszcie, pocieszcie mój lud! mówi wasz Bóg. Przemawiajcie do serca Jeruzalem i wołajcie do niego, że czas jego służby się skończył, że nieprawość jego odpokutowana, bo odebrało z ręki Pana karę w dwójnasób za wszystkie swe grzechy. (Iz 40,1-2)
Jednym z głównych tematów Deutero-Izajasza jest Sługa Pański. Sługa Pański bywa utożsamiany z Cyrusem, władcą perskim, który jest „namaszczony przez Pana” (Iz 45,1) i miał być narzędziem do wyzwolenia narodu, stąd przysługuje mu tytuł Pomazańca. Chrześcijanie jednak od początku twierdzili, że te fragmenty odnoszą się do Jezusa Chrystusa. Bez wątpienia dotyczą one czasów mesjańskich, np.
Oto mój Sługa, którego podtrzymuję. Wybrany mój, w którym mam upodobanie. Sprawiłem, że Duch mój na Nim spoczął; On przyniesie narodom Prawo. ( Iz 42,1)
Sługa bywa także utożsamiany z narodem wybranym: Ty, którego pochwyciłem na krańcach ziemi, powołałem cię z jej stron najdalszych i rzekłem ci: Sługą moim jesteś, wybrałem cię, a nie odrzuciłem. (Iz 41,9)
Sługa Pański jest postacią tajemniczą. Został wybrany przez Boga do swojego posłannictwa jeszcze w łonie matki, ukształtowany przez Boga i obdarzony Duchem, jest uczniem Pańskim i nauczycielem ludzi – ma ogłosić nowe Prawo religijne. Prawo to ma dotyczyć wszystkich narodów, a nie tylko Izraela. Izajasz zapowiada również prześladowania Sługi i upokorzenia. Sługa jednak wykona swoją misję, a Bóg go wynagrodzi i otrzyma wieczną chwałę. Sługa jest również tym, który będzie cierpieć za grzechy wszystkich ludzi:
Lecz On się obarczył naszym cierpieniem, On dźwigał nasze boleści, a myśmy Go za skazańca uznali, chłostanego przez Boga i zdeptanego. (Iz 53,4)
Deutero-Izajasz podkreśla również, że tylko Pan (w rozumieniu Jahwe) jest prawdziwym Bogiem i potępia wszelkie przejawy bałwochwalstwa. U Izajasza Bóg jest Bogiem wszystkich narodów, a nie tylko narodu wybranego (uniwersalizm mesjański):
Zbierzcie się i wyjdźcie, przystąpcie wszyscy, wy ocaleni z narodów! Nie mają rozeznania ci, co obnoszą swe drewno rzeźbione i modły zanoszą do boga nie mogącego ich zbawić. (Iz 45,20)
Trito-Izajasz
Zdaniem wielu egzegetów ta część Księgi składa się z utworów pochodzących z różnych czasów. Rozdziały od 56-66 są nazywane Księgą Triumfu. Rozpoczyna się od zaproszenia od Boga skierowanego do wszystkich ludzi:
Niechże cudzoziemiec, który się przyłączył do Pana, nie mówi tak: "Z pewnością Pan wykluczy mnie ze swego ludu. (Iz 56,3)
Ponownie pojawia się problem bałwochwalstwa Jerozolimy i niewiernych królów oraz krytyka rytualizmu. Prawdziwa pobożność nie opiera się bowiem na zewnętrznych aktach kultu, ale przede wszystkim na aktach wewnętrznych (rozdział 58). Księga Triumfu zawiera również wiele odwołań apokaliptycznych i zapowiedź przyszłej chwały Jerozolimy. Bóg rozprawi się z grzesznikami, a Jego wierni czciciele otrzymają obiecaną nagrodę i szczęście.