Ezechiel (hebr. Jechezqel) jest jednym z tzw. Proroków Większych. Był kapłanem świątynnym, jednak na początku VI w. przed Chrystusem został uprowadzony do Babilonii. Już na wygnaniu, w 592 r., miał wizję rydwanu Bożego i został powołany na proroka. To właśnie opisem powołania rozpoczyna się Księga Ezechiela:
Jak pojawienie się tęczy na obłokach w dzień deszczowy, tak przedstawiał się ów blask dokoła. Taki był widok tego, co było podobne do chwały Pańskiej. Oglądałem ją. Następnie upadłem na twarz i usłyszałem głos Mówiącego. (Ez 1,28)
Kiedy Bóg zwrócił się do Ezechiela, użył tytułu „Syn Człowieczy” i oznaczał on „człowieka”; dopiero w Księdze Daniela będzie on używany na określenie Mesjasza.
Ezechiel ma wizję zwoju księgi, w który opisane były narzekania, wzdychania i biadania (Ez 2,10). Bóg nakazuje prorokowi zjeść ten zwój:
Synu człowieczy, nasyć żołądek i napełnij wnętrzności swoje tym zwojem, który ci podałem. (Ez 3,3)
Od tej pory rozpoczyna się misja prorocka Ezechiela, która trwała do 570 r. przed Chr. Już sam Bóg zapowiada, że Ezechiela czeka trudne zadanie – ówczesny lud żydowski jest ludem bardzo opornym i nie słucha słów samego Jahwe.
Księga Ezechiela jest zbiorem wyroczni i wizji, często niejasnych; cechuje się bogatą symboliką. Wyjątkowy język, którym posługiwał się prorok, może być niezrozumiały dla dzisiejszego czytelnika.
W Księdze można wyróżnić następujące części: wstęp (rozdziały 1-3: powołanie Ezechiela i jego wizja), groźby i potępienie niewiernej Jerozolimy i ludu judzkiego (rozdziały 4-24), mowy i proroctwa dotyczące narodów pogańskich (rozdziały 25-32), obietnice Boga dotyczące odnowy narodu po upadku królestwa Judy (rozdziały 33-39), wizja nowej świątyni i podziału Palestyny (rozdziały 40-48).
W symboliczny sposób Ezechiel zapowiada oblężenie Jerozolimy (rozdział 4). Na rozkaz Pana maluje to przyszłe wydarzenie na tabliczce glinianej, a następnie ponad rok leży najpierw na lewym, a później prawym boku (według wskazań Boga). Ta pozycja i czas w jej trwaniu miała być metaforą ucisku, jaki czeka miasto i Izraelitów. Bóg przepowiada również niedostatek chleba i wody w Jerozolimie. Innym symbolem upadku są zgolone włosy Ezechiela. Czasami nieszczęście jest zapowiadane wprost np.:
Ci, którzy pozostaną przy życiu, będą pamiętali o Mnie pośród obcych narodów, dokąd zostaną uprowadzeni. Gdy zetrę ich serce wiarołomne, które Mnie opuściło, i oczy ich nierządne, rozglądające się za bożkami, wtedy będą żywili odrazę do samych siebie z powodu złości, które popełnili wszystkimi swoimi obrzydliwościami. (Ez 6,9)
Powyższy cytat ukazuje naturę grzechu Izraelitów, którym było przede wszystkim bałwochwalstwo oraz pycha.
Ezechiel miał również wizję Chwały Pańskiej opuszczającej świątynię – Bóg opuścił swój naród. Z drugiej strony Jahwe zapowiada nowe przymierze:
Dam im jedno serce i wniosę nowego ducha do ich wnętrza. Z ciała ich usunę serce kamienne, a dam im serce cielesne, aby postępowali zgodnie z moimi poleceniami, strzegli nakazów moich i wypełniali je. I tak będą oni moim ludem, a Ja będę ich Bogiem. (Ez 11,19-20)
We wczesnych tekstach Starego Testamentu nagroda i kara dotyczyła całych pokoleń, rodziny lub członków grupy społecznej. Ezechiel jest jednym z głównych przedstawicieli myśli o odpowiedzialności indywidualnej, a nie zbiorowej. Każdy człowiek odpowiada za swoje czyny przed Bogiem jako jednostka. Stąd w Księdze Ezechiela znajduje się przepowiednia o „Reszcie”, którą Bóg ocali za postępowanie i uczynki (Ez 12, 12-23). Temat został również szeroko omówiony w rozdziale 18:
Umrze tylko ta osoba, która grzeszy. Syn nie ponosi odpowiedzialności za winę swego ojca ani ojciec - za winę swego syna. Sprawiedliwość sprawiedliwego jemu zostanie przypisana, występek zaś występnego na niego spadnie. (Ez 18,20)
W Księdze pojawia się obraz Jerozolimy jako nierządnicy, niewiernej Bogu. Jest to obraz często pojawiający się w mowach prorockich:
Ale zaufałaś swojej piękności i wyzyskałaś swoją sławę na to, by uprawiać nierząd. Oddawałaś się każdemu, kto obok ciebie przechodził. (Ez 16,15)
W rozdziale 20 owa niewierność zostaje rozciągnięta na cały naród izraelski.
W mowach i proroctwach dotyczących narodów pogańskich Ezechiel zapowiada wybawienie Izraela od pogan (Ez 28, 24-26). W tej części najwięcej miejsca prorok poświęca Egiptowi i faraonowi.
Rozdział 36 jest przepowiednią powrotu do kraju wygnańców, oczyszczenia Izraelitów z win, odbudowy miast. Bóg ponownie obdarzy swój lud dobrodziejstwami. Ezechiel posługuje się metaforą ożywienia wysuszonych kości, którą zapowiada zmartwychwstanie narodu:
„Wyschłe kości, słuchajcie słowa Pana!”Tak mówi Pan Bóg: Oto Ja wam daję ducha po to, abyście się stały żywe. Chcę was otoczyć ścięgnami i sprawić, byście obrosły ciałem, i przybrać was w skórę, i dać wam ducha po to, abyście ożyły i poznały, że Ja jestem Pan. (Ez 37,4-6)
Owo zmartwychwstanie będzie polegać na tym, że Juda i Izrael utworzą jedno królestwo.
Ostatnie rozdziały (Ez 40-47) zawierają wizję idealnej nowej świątyni – świątyni, która nie została nigdy zbudowana. Opis części wewnętrznej jest wiernym odtworzeniem świątyni Salomona, natomiast problem dziedzińca i przybudówki pojawia się wyłącznie u Ezechiela. Nie jest to jednak kwestia najważniejsza; rozdziały 40-47 mają raczej charakter symboliczny, a zapowiedź przyszłej świątyni jest równocześnie zapowiedzią odnowionego narodu, który będzie w niej sprawował obrzędy. Powróci wówczas chwała Pańska (Ez 43, 1-12).
Ezechiel bywa nazywany „duszpasterzem” wśród proroków. Jego mowy, w porównaniu do innych mów prorockich, są przepełnione pierwiastkiem intelektualnym i argumentacją, a mniej w nich uczucia.
Księga Ezechiela cechuje się logicznym podziałem pod względem treści i chronologii. Została spisana w języku hebrajskim, a zredagowana najprawdopodobniej ok. 500 r. przed Chr., czyli już po śmierci proroka. Sam redaktor pozostaje nieznany.