Obie Księgi Samuela opowiadają o zjednoczeniu plemion w jeden naród i powstaniu izraelskiej monarchii. W tym czasie stolicą zostaje Jerozolima i zostaje tam sprowadzona Arka Przymierza. Samo powstanie 1. Księgi Samuela datuje się na XI/ X w. p.n.e.
Pierwszy rozdział jest opisem modlitw Anny, kobiety bezpłodnej, która prosi Boga o potomka. Anna rodzi syna i poświęca go na służbę Panu. Powierza go kapłanom z Szilo. Samo imię „Samuel” znaczy „potomek El”, a El to jedno z imion Boga. Samuel był ostatnim sędzią Izraela.
Pierwsza Księga Samuela opowiada również dzieje Arki. Arkę z Jerozolimy pojmali Filistynowie. Bóg ukarał ich za to guzami. Poza tym statuetka Dagona (filistyńskiego bożka), upadła i rozbiła się przed Arką. W tej sytuacji kapłani i wróżbici zdecydowali się odesłać Arkę Izraelitom:
Mieszkańcy Aszdodu widząc, co się dzieje, oświadczyli: Nie może zostać Arka Boga izraelskiego wśród nas, gdyż twardą się okazała ręka Jego nad nami i nad bogiem naszym Dagonem. (1Sm 5,7)
Starszyzna Izraela błaga starego już Samuela o wyznaczenie króla dla narodu wybranego. Bóg zezwala na ustalenie monarchy. Równocześnie Samuel przestrzega starszyznę przed konsekwencjami wyznaczenia króla:
Oto jest prawo króla mającego nad wami panować: Synów waszych będzie on brał do swego rydwanu i swych koni, aby biegali przed jego rydwanem. I uczyni ich tysiącznikami, pięćdziesiątnikami, robotnikami na roli swojej i żniwiarzami. Przygotowywać też będą broń wojenną i zaprzęgi do rydwanów. Córki wasze zabierze do przyrządzania wonności oraz na kucharki i piekarki. Zabierze również najlepsze wasze ziemie uprawne, winnice i sady oliwkowe, a podaruje je swoim sługom. Zasiewy wasze i winnice obciąży dziesięciną i odda ją swoim dworzanom i sługom. Weźmie wam również waszych niewolników, niewolnice, waszych najlepszych młodzieńców i osły wasze i zatrudni pracą dla siebie. Nałoży dziesięcinę na trzodę waszą, wy zaś będziecie jego sługami. Będziecie sami narzekali na króla, którego sobie wybierzecie, ale Pan was wtedy nie wysłucha. (1Sm 8, 11-18)
Na króla zostaje wybrany Saul zgodnie z objawieniem Samuela. Wcześniej Samuel prywatnie namaszcza Saula. Samo imię „Saul” oznacza „upragniony” i najprawdopodobniej nie było imieniem własnym władcy.
W pewnym momencie Saul zaczyna działać niezależnie od rady Samuela, ale przede wszystkim od Prawa. Kiedy składa ofiary pod nieobecność Samuela, ten przepowiada mu rychły koniec panowania (1Sm 13,11-14).
Gdy dochodzi do konfrontacji z Filistynami (rozdział 28) Saul nie znajduje już dłużej pomocy u Boga. W tej sytuacji prosi o pomoc nekromantkę (dzisiaj: medium). Kobieta przywołuje ducha Samuela, który po raz kolejny potępia Saula – Prawo zakazywało nekromancji.
Do wyboru Dawida znowu dochodzi przez Samuela, który zostaje posłany przez Boga do Jessego do Betlejem:
Rzekł Pan do Samuela: Dokąd będziesz się smucił z powodu Saula? Uznałem go przecież za niegodnego, by panował nad Izraelem. Napełnij oliwą twój róg i idź: Posyłam cię do Jessego1 Betlejemity, gdyż między jego synami upatrzyłem sobie króla. (1Sm 16,1)
Samuel namaszcza Dawida prywatnie świętym olejem. Ten obrzęd stanie się potem zwyczajem wśród królów żydowskich, którzy będą nazywani mesjaszami („namaszczonymi”). Jest to równocześnie zapowiedź namaszczenie Jezusa na Króla Królów. Samo imię Dawid oznacza „ukochany przez Jahwe”. Dawid początkowo dołączył do dworu króla Saula i grał na cytrze. Zaprzyjaźnił się z synem Saula, Jonatanem i poślubił córkę Saula, Mikal.
Jednym z najbardziej znanych epizodów z 1. Księgi Samuela to walka Dawida z Goliatem. Dawid zwycięża ją i zabija potężnego przeciwnika, rzucając z procy kamieniem. To wydarzenie ma wskazywać na wyższość łaski i powołania Bożego (które to dotyczą Dawida) nad silnymi muskułami i ogromnym ciałem. Dzięki Duchowi Świętemu człowiek może dojść wszędzie, niezależnie od swoich ludzkich umiejętności.
Saul jest zazdrosny o zwycięstwo nad Goliatem i Filistynami. Dochodzi do konfliktu i Dawid musi uciekać z kraju. Ostatecznie znajduje on schronienie u władcy filistyńskiego, króla Akisza. Dawid chce walczyć z jego ludem przeciwko Saulowi, ale król Akisza boi się zdrady i nie korzysta z propozycji. Wojska filistyńskie wyruszają przeciwko armii Saula, który ginie w walce. Zostaje zamordowany także jego syn Jonatan.