Księgi Machabejskie to księgi historyczne, które opowiadają o walce o wolność Izraela oraz o osobach, które przeciwstawiały się obcym władcom i były gorliwymi zwolennikami Prawa. Są to dzieła niezależne. Księgi nie wchodzą do kanonu Biblii Hebrajskiej.
1 Księga Machabejska
Autor 1 Księgi Machabejskiej jest nieznany, jednak pisze on z perspektywy naocznego świadka. Księga powstała ok 135 – 130 r. przed Chr. Dotyczy wydarzeń z lat 175-135. Z Księgi korzystał Józef Flawiusz, historyk żydowski żyjący w I w. n.e. Księga została napisana po hebrajsku.
W II w przed Chr. w Jerozolimie pojawiają się Helleniści, a Żydzi przyjmują ich z otwartymi ramionami:
Niektórzy zaś spomiędzy ludu zapalili się do tej sprawy i udali się do króla, a on dał im władzę, żeby wprowadzili pogańskie obyczaje. W Jerozolimie więc wybudowali gimnazjum według pogańskich zwyczajów. Pozbyli się też znaku obrzezania i odpadli od świętego przymierza. Sprzęgli się też z poganami i zaprzedali się [im], aby robić to, co złe. (1 Mch 1,13-15)
Król, o którym mowa w powyższym fragmencie, to Antioch IV Epifanes – władca państwa Seleucydów (Helleniści). W 169 r. przed Chr. złupił on świątynię jerozolimską, a następnie jego wojska zniszczyły miasto. Wydał dekret dla całego państwa: Wszyscy mają być jednym narodem i niech każdy zarzuci swoje obyczaje (1Mch 1, 41-42).
Dekret zabraniał Żydom obchodzenia szabatu oraz składania ofiar Jahwe. Rozpoczął się okres prześladowań tych, którzy nie dostosowali się do wymagań Epifanesa, a z drugiej strony bałwochwalstwa. Wielu Żydów uciekło na pustynię, nie chcąc odstąpić od Prawa. Zginęli – zostali zamordowani w szabat, kiedy nie mogli walczyć.
Osobą, która rozpoczyna powstanie przeciwko Antiochowi, był Matatiasz. Za początek powstania można uznać morderstwo Żyda, który chciał złożyć ofiarę bożkowi:
Pewien człowiek, Judejczyk, przystąpił do ołtarza w Modin, ażeby złożyć ofiarę, zgodnie z królewskim dekretem. Gdy zobaczył to Matatiasz, zapłonął gorliwością i zadrżały mu nerki, i zawrzał gniewem, który był słuszny. Pobiegł więc i zabił tamtego obok ołtarza. Zabił wtedy także królewskiego urzędnika, który zmuszał do składania ofiar, ołtarz zaś rozwalił. (1 Mch 2, 23-25)
Matiatiasz i jego zwolennicy niszczyli także pogańskie ołtarze, obrzezywali dzieci i bronili Prawa, prześladując odstępców. (1 Mch 2, 45-48)
Przed śmiercią Matiatiasz wyznacza na dowódcę wojsk swojego syna, Judę Machabeusza. Rozdziały 3-5 są opisem walk, które Żydzi stoczyli z wrogiem. W końcu udaje im się jednak zwyciężyć Antiocha, i ten umiera. Walki są jednak kontynuowane. Całe panowanie Judy oraz jego braci to czas bitew i wojen z wojskami państwa Seleucydów. Równocześnie tępili oni bałwochwalstwo i kładli nacisk na przestrzeganie Prawa.
Kiedy Juda zmarł, panowanie objął jego brat – Jonatan, i po krótkim okresie pokoju powrócił problem prześladowań, a także problem bezbożników:
Po śmierci Judy podnieśli się na wszystkich obszarach izraelskich bezbożnicy i powstali wszyscy złoczyńcy. W tym też czasie był bardzo wielki głód i cała kraina razem z nimi odpadła [od Boga]. (1Mch 9, 23-24)
Dalsze rozdziały księgi to opis walk, które stacza Jonatan z Bakchidesem, dowódcą wojsk państwa Seleucydów. Udało mu się go pokonać, jednak prawdziwy sukces nadchodzi z Szymonem (bratem Judy i Jonatana), który osiąga cel w roku 142 przed Chr:
Pogańskie jarzmo zostało zdjęte z Izraela, a lud na dokumentach i na umowach zaczął pisać: W pierwszym roku Szymona, wielkiego arcykapłana, wodza i zwierzchnika Żydów. (1 Mch 13, 41-42)
2 Księga Machabejska
2 Księga Machabejska powtarza częściowo wydarzenia, które zostały opisane w 1 Księdze Machabejskiej (w rozdziałach 1-7), ale obejmuje okres tylko 15 lat. Ma charakter bardziej moralizujący, a opis wydarzeń cechuje patos.
W porównaniu do 1 Księgi Machabejskiej, w 2 Księdze jest bardziej uwydatnione znaczenie świątyni jerozolimskiej. Już w samym wstępie autor zaznacza:
Opowiadanie o Judzie Machabeuszu i o jego braciach, o oczyszczeniu wielkiej świątyni i o poświęceniu ołtarza. (2 Mch 2,19)
Po oczyszczeniu świątyni ustalono święto, które jest do dziś obchodzone przez Żydów – Chanukę.
2 Księga Machabejska to dzieło, które ma wywołać u czytelnika konkretne emocje. Stąd szczegółowość opisów, przywoływanie tragedii oraz cudownych rozwiązań, skłonność do przesady.
Księga została napisana w Jerozolimie około 130 r. - 125 r. przed Chr., w języku greckim. Jest o tyle wyjątkowa i ważna dla Kościoła, że właśnie w niej pojawia się po raz pierwszy idea wstawiennictwa zmarłych za żyjących i modlitwa żywych za zmarłych:
Gdyby bowiem nie był przekonany, że ci zabici zmartwychwstaną, to modlitwa za zmarłych byłaby czymś zbędnym i niedorzecznym, lecz jeśli uważał, że dla tych, którzy pobożnie zasnęli, jest przygotowana najwspanialsza nagroda - była to myśl święta i pobożna. Dlatego właśnie sprawił, że złożono ofiarę przebłagalną za zabitych, aby zostali uwolnieni od grzechu. (2 Mch 44-45)
