Czasopiśmiennictwo i publicystyka dwudziestolecia międzywojennego

Czasopiśmiennictwo i publicystyka międzywojnia grupowały się według trzech linii programowych. Najważniejszą opozycję wyznaczał tu stosunek do tradycji, który według określenia Jerzego Kwiatkowskiego, mógł być rewolucyjny (nurty awangardowe) lub ewolucyjny (twórcy i publicyści skupieni wokół Skamandra). Trzecim typem czasopiśmiennictwa były periodyki związane z profilem społeczno-politycznym.

„Zdrój” – pionier polskiego czasopiśmiennictwa międzywojennego

Pierwszym czasopismem w Dwudziestoleciu był poznański „Zdrój” (1917 – 1922) redagowany przez Jerzego Hulewicza i Stanisława Przybyszewskiego. Z pismem byli związani wybitni twórcy modernistyczni, np. grupa niemieckich malarzy Bunt. Ważnymi programotwórcami oprócz wymienionych osobowości byli  Zenon Kosidowski i Jan Stur. „Zdrój” z jednej strony promował prądy ekspresjonistyczne, ale z drugiej, jak twierdzi Lesław Eustachiewicz, prezentował pozytywny stosunek do tradycji (zwłaszcza młodopolskiej). Swoistym spadkobiercą ekspresjonizmu „Zdroju” stała się grupa poetycka wydająca pisma „Ponowa” (1921 – 1922) i „Czartak” (1922, 1925, 1928). Głównymi jej prawodawcami byli Jan Nepomucen Miller i Emil Zegadłowicz, a program zakładał połączenie kultu pracy z antyurbanizmem i umiłowaniem wsi.

Czasopisma związane ze środowiskiem Skamandra

Najważniejszym ośrodkiem czasopiśmiennictwa stała się jednak Warszawa, w której dominowały nurty prezentujące ewolucyjne podejście do sztuki i literatury. Swoistym prekursorem Skamandra było czasopismo „Pro Arte et Studio” (1916 – 1919), powstałe jako pismo młodzieży akademickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Periodykami, które odegrały tu jednak najważniejszą rolę były „Skamander” (1918 – 1928, 1936 – 1939) i „Wiadomości Literackie” (1924 – 1939).

Pierwsze z nich miało przede wszystkim profil poetycki i nie poiadało konkretnego programu sztuki. Pismo redagował przede wszystkim Mieczysław Grydzewski, a byli z nim związani najważniejsi członkowie słynnej grupy (Jan Lechoń, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz). „Wiadomości Literackie” Grydzewskiego były z kolei najbardziej popularnym i opiniotwórczym tygodnikiem wśród szerokich kręgów międzywojennej inteligencji. Relacjonowało ono wszystkie ważne wydarzenia artystyczne na świecie, utworzyło własną Akademię Niezależnych przyznającą nagrody literackie, było prestiżowym organem polskiej elity intelektualnej.

Podobny profil literacko-artystyczny (choć znacznie mniejszy zasięg oddziaływania) miały pisma: „Tygodnik Ilustrowany” (1859 – 1939) i „Świat” (1906 – 1933) prowadzony przez Stefana Krzywoszewskiego. Z opcją ewolucyjną były również związane ważne pismo satyryczne skamandrytów: „Cyrulik Warszawski” (1926 – 1934), redagowany przez Jana Lechonia.

Czasopisma awangardowe

Obok Warszawy niezwykle istotnym ośrodkiem czasopiśmiennictwa Dwudziestolecia był Kraków skupiający środowiska awangardowe. Tutaj powstał utworzony przez Tytusa Czyżewskiego i Leona Chwistka periodyk „Formiści” (1919 – 1921) poświęcony wydarzeniom w sztukach plastycznych, a następnie związane z futurystami pismo „Nowa Sztuka” (1919 – 1922), kontynuowane po okresie przerwy przez „Almanach Nowej Sztuki” (1924 – 1925). Główną instytucją Awangardy Krakowskiej stała się natomiast „Zwrotnica” (1922 – 1923, 1926 – 1927) założona przez Tadeusza Peipera, w której ważną rolę odgrywał również Julian Przyboś.

Drugim co do ważności pismem awangardowym była z kolei krakowska „Linia” (1931 – 1933) pod redakcją Jalu Kurka. Kolejne periodyki awangardowe były związane z innymi miastami i pojawiały się najczęściej pod koniec lat 20. W Lublinie w 1923 r. powstał np. „Reflektor” (red. Konrad Bielski), z inicjatywy środowiska łódzkiego powstał „Meteor” wydawany w Warszawie. Duże znaczenie miało wydawane w latach 30. wileńskie czasopismo „Żagary” (1931 – 1939) przez pewien czas zastąpione przez „Piony”, związane z grupą poetycką o tej samej nazwie, którą współtworzyli między innymi Józef Maślińki, Czesław Miłosz, Jerzy Putrament, Jerzy Zagórski.

Orientacja polityczno-społeczna i czasopiśmiennictwo katolickie

Oprócz głównej opozycji pomiędzy Skamandrem a nurtami awangardowymi wykształciła się w Dwudziestoleciu również opcja publicystyczno-społeczna, odcinająca się od dwóch pozostałych. Należy tu wymienić przede wszystkim „Kwadrygę” (pismo wydawane przez grupę poetycką o tej samej nazwie), drukowaną w latach 1927 – 1931. Najważniejszym okresem pisma był czas, kiedy redagował je Władysław Sebyła. Periodyk koncentrował się na krytyce społecznej: bezrobocia, biedy i braku perspektyw, taki też był program literacki grupy. Z kolei opcję  katolickiego intelektualizmu reprezentował kwartalnik „Verbum”, inspirowany tomizmem, zwłaszcza w interpretacji Jacquesa Maritaina. Czołową postacią periodyku była siostra Teresa (pisząca pod pseudonimem Silvester). Należy również wspomnieć o nacjonalistycznym czasopiśmie „Prosto z Mostu”, redagowanym przez Stanisława Piaseckiego. Jego głównym poetą był Konstanty Ildefons Gałczyński.

Osobną grupę stanowiły natomiast czasopisma założone jeszcze w okresie pozytywizmu czy Młodej Polski, które kontynuowały swoją działalność w dwudziestoleciu międzywojennego, jak np. „Bluszcz”, tygodnik kobiecy powstały w 1865 roku, propagujący zagadnienia emancypacji.

Polecamy również:

Komentarze (0)
Wynik działania 2 + 3 =
Ostatnio komentowane
nie wiem po co takie łatwe działanie
• 2025-02-04 15:03:23
W planie wydarzeń punkt 1 i 2 powinny być zamienione miejscami.
• 2025-01-29 19:30:27
Jest tu zawarte wiele niezbędnych oraz interesujących informacji o twórcy i artyście jakim...
• 2025-01-26 10:13:01
To ja ola
• 2025-01-20 14:10:30
bardzo się przyda na ściągi na kartkówki
• 2025-01-16 13:41:59