Powieść społeczno-obyczajowa jest odmianą powieści realistycznej. Dąży ona do wiernego oddania rzeczywistości ze szczególnym uwzględnieniem problemów społecznych, ekonomicznych, obyczajowych i światopoglądowych. W drugiej połowie XIX wieku przeżywała swój rozkwit i przyczyniła się do ewolucji całego gatunku.
Cechy powieści społeczno-obyczajowej
- realizm w przedstawianiu zdarzeń i postaci, rezygnacja z nadzwyczajnych wydarzeń na rzecz prawdopodobieństwa (powieści niejednokrotnie oparte były na faktach),
- panoramiczne ujęcie danego środowiska – ukazanie jego przekroju, wewnętrznych mechanizmów, obyczajów, warunków życia, problemów ekonomicznych, moralnych itp.,
- dbałość o szczegóły w opisie miejsc, ubiorów, sprzętów, zwyczajów ,
- kreacja bohatera jako typowego przedstawiciela jakiegoś stanu,
- nacisk na ukazanie społecznej motywacji działań bohaterów (motywy psychologiczne były uwzględniane, jednak z mniejszą dbałością),
- obiektywizm w przedstawianiu zdarzeń i bohaterów, ocena winna należeć wyłącznie do czytelnika,
- auktorialna narracja – narrator trzecioosobowy, obiektywny, wszechwiedzący,
- kompozycja zamknięta.
Przykłady powieści społeczno-obyczajowych
„Komedia ludzka” Honoriusza Balzaca – cykl 85 powieści, ukazujących społeczeństwo francuskie w okresie od Dyrektoriatu aż po monarchię lipcową
„Anna Karenina” Lwa Tołstoja – daje obraz dziewiętnastowiecznej Rosji
„Lalka” Bolesława Prusa – przynosi obraz dziewiętnastowiecznej Warszawy