Portrety trumienne ściśle są związane z polską kulturą sarmacką i okresem baroku. Były tworzone zwłaszcza od początku XVII do schyłku XVIII wieku. W zasadzie nie mają swego odpowiednika w kulturze i sztuce innych krajów europejskich. Portrety trumienne są realistyczną podobizną osoby zmarłej i jednym z elementów tzw. castrum doloris czyli „miejsca smutku” - przestrzeni w której umieszczano trumnę zmarłego. Na Castrum doloris składało się kilka elementów: trumna umieszczona na ozdobnym katafalku, portret trumienny umieszczany na krótszym boku trumny od strony głowy, tablice laudacyjne i tarcze herbowe umieszczane dookoła. Dopiero w takim otoczeniu mogły odbyć się uroczystości pogrzebowe.
Pierwsze portrety trumienne pojawiły się w Egipcie i są to tzw. Portrety fajumskie. W egipskiej oazie w Fajum zostało znalezionych około 700 wykonanych na drewnie portretów złożonych do grobów wraz z zabalsamowanymi zwłokami. Najstarsze z nich pochodzą z I wieku.
Najstarszym znanym z kolei polskim portretem trumiennym jest wizerunek króla Polski w latach 1576 – 1586, Stefana Batorego, który powstał z końcem XVI wieku. Polskie portrety trumienne malowano na cynowej blasze pokrytej podkładem wykonanym np. z soku czosnkowego. Portrety malowano zawsze w technice olejnej a lepki podkład zapewniał jej przyczepność.
Portret osoby zmarłej był przedstawiany w sposób bardzo realistyczny, bez upiększeń i przerysowań, co miało spowodować że każdy z żałobników ja rozpozna, a osoba przedstawiona na portrecie patrzyła wprost na widza,. Znamiennym dla tego rodzaju malowideł jest natomiast przedstawienie osoby w bardzo bogatych szatach, tak jak osoba ta została złożona do grobu. Był to element tzw. Pompa Funebris, czyli bardzo okazałego ceremoniału pogrzebowego polskiej szlachty.
Początkowo konterfekty były bardzo małych rozmiarów. Taki jest właśnie portret trumienny Stefana Batorego. Ma on tylko 10 cm średnicy. Stopniowo jednak ich gabaryty rosły aż do około 70 cm średnicy pod koniec XVIII wieku.
Nie należy mylić polskiego portretu trumiennego z występującym w innych krajach portretem pośmiertnym. Portrety trumienne przedstawiały osoby zmarłe jako żyjące, patrzące prosto na widza, co sprawiało że nieboszczyk miał możliwość uczestniczenia we własnym pogrzebie.
Po pogrzebie pozostawiano je często jako dekorację w kaplicach czy kościołach. Stanowiły one element większych dekoracji sakralnych.
Największym polskim muzealnym zbiorem portretów trumiennych jest kolekcja w Międzyrzeczu. Zawera on ponad 150 eksponatów, w tym 40 portretów trumiennych.
Portrety trumienne stały się elementem polskiej historii szlacheckiej i na trwałe weszły do kanonu polskiej sztuki okresu nowożytnego.