W 1764 roku królem Polski został Stanisław August Poniatowski (1732-1798), który był kandydatem Familii popierany przez carycę Katarzynę II (1729-1796). Nowo wybrany król chciał dążyć do zmian, które miały poprawić sytuację kraju, jednak jego „zależność” od carycy Rosji odbiła się negatywnie na sytuacji Polski.
Rosja i Prusy negatywnie odnosiły się do prób przeprowadzenia zmian w Polsce i pod pretekstem nieprzestrzegania praw wyznawców innej wiary niż katolicka zażądały równouprawnienia niekatolików, co było jawnym wtrącaniem się w sprawy wewnętrzne kraju i zarzewiem konfliktu między Polską a Rosją.
W lutym 1768 roku w miasteczku Bar przy granicy z Turcją zawiązano w obronie wiary i wolności konfederację barską. Konfederaci występowali przede wszystkim w obronie niepodległości kraju, wiary katolickiej oraz złotej „wolności szlacheckiej”. Sprzeciwiali się oni terrorowi wojsk rosyjskich oraz królowi i obozowi reformatorskiemu.
Walki z konfederacją barską tyczyły się równolegle z wojną rosyjsko-turecką. Sukcesy Rosjan na obu frontach wzbudziły niepokój Prus i Austrii i ich obawę o zachwianie równowagi sił w Europie. By temu zapobiec cesarz austriacki Józef II (1741-1790) i król pruski Fryderyk II (1712-1786) nakłonili Katarzynę II do zawarcia porozumienia, w myśl którego, w zamian za tolerancję wobec rosyjskich zdobyczy terytorialnych na południu, caryca miała zgodzić się na wspólny rozbiór Rzeczypospolitej. 5 sierpnia 1772 roku podpisano w Petersburgu trójstronny traktat rozbiorowy, który przypieczętował I rozbiór Polski.
Podział ziem między zaborców Rzeczypospolitej wyglądał następująco:
Państwo | Zagarnięte terytorium |
Prusy | Prusy Królewskie (bez Gdańska i Torunia) i część Kujaw i Wielkopolski |
Austria | południowa część Małopolski, większość Rusi Czerwonej (z Lwowem) |
Rosja | polskie Inflanty, część Białorusi |
Ogółem Polska w wyniku I rozbioru straciła prawie 1/3 obszaru i 35% ludności. Rozbiór Polski i wszelkie traktaty handlowe z niego wynikające miał zostać zatwierdzony na specjalnym sejmie, który obradował w Warszawie w latach 1773-1775. Jego marszałkiem został Adam Poniński, który działał na korzyść Rosji.
W dniu otwarcia sejmu z ostrym protestem przeciwko jego obradom wystąpiło kilku posłów z Litwy na czele z Tadeuszem Rejtanem.
Mimo protestów sejm zatwierdził traktaty rozbiorowe oraz towarzyszące im umowy handlowe. Najbardziej niekorzystną z nich była umowa z Prusami, która wprowadzała wysokie cła na towary eksportowane z Polski, a niskie na towary importowane z Prus do Polski.
Pod wpływem Rosji powołano do życia nowe ciało polityczne, czyli Radę Nieustającą, w skład której wchodzili posłowie i senatorowie wybrani przez sejm. Rada składała się z pięciu departamentów:
Departament Interesów Cudzoziemskich;
Departament Policji;
Departament Wojskowy;
Departament Sprawiedliwości;
Departament Skarbu.
Na czele każdego z nich stali ministrowie (za wyjątkiem Departamentu Interesów Cudzoziemskich, któremu przewodniczył król). Władza wykonawcza nadal znajdowała się pod przewodnictwem króla, który jednak musiał szanować zdanie większości. Stracił on również prawo mianowania ministrów i senatorów, które od tej pory miała Rada Nieustająca.