Etruskowie to tajemniczy lud, który przywędrował z Azji Mniejszej na tereny położone w środkowej części dzisiejszej Italii. Pierwszy udany desant Etrusków odbył się w Tarkwinii, którą obrali za swoją stolicę i centralne miasto handlowe. Istniało w tym miejscu bardzo duże osiedle kultury Villanova, której ludność zamieszkiwała obszary środkowych Włoch przed przybyciem Etrusków. Przybysze zdominowali ludność kultury Villanova, a mieszając się z nią, przejęli jest podstawowe cechy kulturowo-obyczajowe. Upadek Etrusków rozpoczął się w V wieku p.n.e. a zakończył w I wieku p.n.e. kiedy to Etruskowie otrzymali obywatelstwo rzymskie.
Etruskowie wykształcili na zasiedlanym przez siebie terenie specyficzną kulturę charakteryzującą się bardzo dużym realizmem i dokładnością w przedstawianiu szczegółów życia codziennego. Znamy ją głównie z zachowanych grobowców, bogato zdobionych i wyposażonych.
Grobowce Etrusków
W Tarkwinii odkryto tysiące etruskich grobowców, których ściany zdobią kolorowe malowidła obrazujące różne dziedziny życia i obyczajów tej społeczności. Widnieją tam wyszukane motywy zdobnicze, igrzyska sportowe, tańce, uczty, polowania czy łowienie ryb.
„Grobowiec olimpijski”
Na białych ścianach kolorowe malowidła przedstawiają sceny zawodów sportowych. Zostały one tak skomponowane, aby podkreślić dynamikę, ruch i wysiłek podejmowany przez biegaczy, dyskoboli, jeźdźców rydwanów. Malowidła wyobrażają sceny zawodów z wielkim realizmem. Mamy tu wypadek rydwanu podczas wyścigów, rywalizację biegaczy napinających mięśnie w chęci zwycięstwa czy rzuty dyskiem. Ściany grobowca przy suficie są ozdobione pasami w kolorach czerwonym, czarnym, błękitnym i białym. Grobowiec uznano eksponatem muzealnym. Ostrożnie zdjęto malowidła ze ścian i w Muzeum Narodowym w Tarkwinii prowadzono długie prace konserwatorskie.
Grobowiec w Kapui
W 1964 roku w Kapui odnaleziono grobowiec etruskiego wojownika z inskrypcją mającą niebagatelne znaczenie dla poznania historii Etrusków.
„Larth, syn Lethe
żył 106 lat,
udał się do Kapui,
walczył razem z ludźmi Hannibala”
Inskrypcja oprócz wzmianki o tym ile lat żył zmarły, mówi wyraźnie, że walczył przeciwko Rzymowi w II wojnie punickiej. Dotychczas bowiem badacze uważali, że Etruskowie byli bierni podczas tej wojny. Z inskrypcji jasno wynika, że Hannibal nie zaniedbał agitacji wśród podbitych przez Rzym ludów i część z nich nakłonił do wspólnej walki.
Rezerwat archeologiczny w Cerveteri
Na północ od Rzymu, w rejonie etruskiej Ceare, w 1943 roku, odkryto skupisko zagadkowych plam. Okazały się one etruskimi cmentarzami. Szczególnie ważnym grobowcem jest tu „Regollini – Gallasi”, jeden z najbogatszych etruskich grobowców, jaki do tej pory ujawniono. Zmarli byli na tym terenie grzebani już od okresu kultury Villanova aż do okresu orientalizującego. Znajdują się tutaj dwie drogi: Via dei Sepoleri, czyli droga grobowców, po której wozami przewożono zwłoki zmarłych do docelowych grobowców oraz Via degli Inferni, czyli droga do piekieł. Po obu stronach pierwszej drogi znajdują się kurhany grobowców wykutych w tufie.
Groby etruskie były bardzo różnorodne. Występują groby komorowe, o kształcie prostokątnej fosy, z komorą zamykaną tzw. „fałszywą kopułą”, groby tumulusowe czyli kurhany, groby wyryte w skalistych zboczach wzgórz. Fasady grobowców są bogato zdobione płaskorzeźbami. Upodabniano je wyglądem do świątyń i bogatych domostw. W skałach kuto dwupiętrowe komory grobowe, dekorowane kolumnami i reliefami. Grobowce etruskie były bogato wyposażone w przedmioty codziennego użytku wykonane z brązu, naczynia gliniane oraz biżuterię, gdyż sztuka jubilerska była domeną Etrusków. Grobowce ponadto miały charakter rodzinny, a z właścicielami grobu chowano także ich służbę. W grobie tzw. kozłów kuchennych pochodzącym z 600 roku p.n.e. pochowano kobietę znakomitego rodu, na co wskazywały gabaryty grobowca i bogate wyposażenie, jak ozdoby ze złota, naczynia toaletowe na oliwę i perfumy, zastawa stołowa składająca się ze 109 naczyń, kozły kuchenne, rożny i kociołek na trójnogu, dzbany, amfory na wino, wazy, czarki do picia, talerze.
Inne osiągnięcia
Etruskowie stworzyli także swoje własne pismo, oparte na alfabecie greckim i wciąż pozostawiające badaczom wiele tajemnic. Na terenach Tarkwinii występowały bogate złoża metali co zaowocowało rozwinięciem się metalurgii. Etruskowie jako pierwsi urządzali też walki gladiatorów, a także jako jeden z pierwszych ludów w historii zaczęli dbać o swoje uzębienie (rozwinięta stomatologia). Uprawiali też inne gałęzie medycyny, astronomię, dzielili czas na miesiące księżycowe, mieli dwunastkowy system liczenia.
W religii duże znaczenie miała wiara w życie pozagrobowe i wróżbiarstwo. Składali ofiary z wnętrzności zwierząt, czasem także z ludzi. Z bóstw etruskich znamy Nortię, która była boginią losu, Mantusa – boga podziemi i Lares czyli bóstwa opiekuńcze rodzin.
Kiedy Rzymianie podporządkowali sobie Etrusków, przejęli wiele cech charakterystycznych dla ich sztuki, kultury, sposoby organizacji państwa. Kultura rzymska wykształciła się na podwalinie, jaka był cały dorobek ludności etruskiej.