Po podboju przez Rzymian basenu Morza Śródziemnego, ustalił się ostatecznie w gospodarce rzymskiej, system produkcji oparty na niewolnictwie. Nastąpił wówczas rozwój latyfundiów (ogromna posiadłość ziemska) opartych na pracy niewolników.
W przeciwieństwie do okresu poprzedniego, kiedy to niewolnictwo miało jeszcze po części charakter patriarchalny, a produkcja niewolnicza służyła zaspokajaniu potrzeb pojedynczych rodzin i ich gospodarstw, tak około połowy II w. p.n.e. system oparty w pełni na niewolnictwie, osiąga swoją formę klasyczną. Nie jest znana dokładna liczba niewolników, lecz szacuje się ją w setkach tysięcy. Ówczesnym, największym ośrodkiem handlu niewolnikami, była wyspa Delos, na której podobno sprzedawano nawet do dziesięciu tysięcy niewolników dziennie.
Niewolników dostarczali zarówno grasujący na morzach korsarze jak i kwestorowie rzymscy, którzy po zwycięskiej kampanii, wystawiali na sprzedaż dziesiątki tysięcy jeńców. W pojęciu prawa rzymskiego, niewolnik nie był człowiekiem, a raczej rzeczą czy też narzędziem, a od zwierząt różnił się tylko mową.
W najgorszym położeniu znajdowali się niewolnicy pracujący na wsi. Byli wykorzystywani do pracy na roli i pastwiskach. Ich właściciele dążyli do maksymalnej eksploatacji, przy jak najmniejszym wkładzie kapitału własnego. Niewolnicy wiejscy praktycznie nigdy nie otrzymywali ciepłych posiłków, a wino dostawali najgorszego gatunku.
O wiele lepsza była sytuacja niewolników miejskich, z których cześć służyła w domach rzymian, a inni pracowali jako rzemieślnicy. W mieście często zdarzały się sytuacje, gdzie niewolnikowi pozwalano na samodzielną pracę, pod warunkiem oddawania części dochodów swojemu panu.
Najlepiej zdecydowanie wiodło się niewolnikom pochodzącym z Grecji. Byli to po części dobrze wykształceni ludzie, stąd pracowali np. jako nauczyciele synów wysoko urodzonych, bogatych Rzymian.
Niewolnicy w miastach stanowili konkurencje jako tania siła robocza dla miejskiej biedoty, podobnie jak niewolnicy wiejscy stanowili dla wolnych robotników rolnych.
Niewolnicy w Starożytnym Rzymie – Powstania niewolników na Sycylii
Zanik warstwy chłopskiej w Italii, wytworzenie się proletariatu oraz ustalenie się opartego na niewolnictwie systemu produkcji, doprowadziły w czwartym dziesięcioleciu II w. p.n.e. do zaostrzenia się walki klasowej między niewolnikami, a ludnością wolną.
Pierwszym efektem tych zmian było powstanie niewolników na Sycylii (137 – 132 r. p.n.e.), trwające sześć lat. Pod wodzą Syryjczyka Eunusa, niewolnikom udało się opanować kilka miast. Kolejne powstanie wybuchło w roku 104 p.n.e., również pod wodzą Syryjczyka – Tryfona. Oba powstania nie miały tak naprawdę na celu zmian ustrojowych. Ich przywódcy ogłoszeni przez wyzwolonych królami, dawali wolność (w teorii) tylko uczestnikom buntów.