Kultura rzymska rozwijała się na przestrzeni wieków wraz poszerzaniem się imperium rzymskiego. Rzymianie mając kontakt z innymi cywilizacjami, potrafili czerpać z tego korzyści, asymilować do własnej kultury wartościowe rzeczy. Najbardziej widoczne jest to przykładzie wpływu kultury Etrusków i Greków.
Kultura rzymska – Literatura łacińska
Kultura duchowa powstała i rozwijała się w cieniu kultury greckiej. Pierwszymi łacińskimi dziełami literackimi, były tłumaczenia Odysei oraz adaptacje ateńskich dramatów dokonane przez Andronika. Kolejne pokolenia również przeszczepiały na grunt rzymski różne formy piśmiennictwa greckiego. Uczynili w ten sposób język łaciński, językiem w pełni literackim. Był to początek rozkwitu literatury rzymskiej w I w. p.n.e..
Nauka łaciny opierała się na uznanych za klasyczne dziełach z tego okresu, dzięki czemu wiele z nich przetrwało upadek starożytnego świata, stały się fundamentem kultury literackiej.
Najsłynniejszym poetą był Wergiliusz, twórca narodowego eposu rzymskiego „Eneidy”. Opowiadała ona wędrówkę Trojańczyka Eneasza – mitycznego przodka Rzymian. Jej konstrukcja oraz treść zaczerpnięta była przez Wergiliusza na eposach Homera. Przeplatał tam aluzje do przyszłej wielkości Rzymu oraz słał pochlebstwa w stronę Augusta.
Mistrzem łacińskiej prozy był Cyceron – mówca i polityk. Studiowanie pism i mów, stało się podstawą edukacji retorycznej. Jego płytkie i mało oryginalne pisma, przez wieki stanowiły wiedzę świata zachodniego o myśli starożytnej. Jego prywatna korespondencja, jest obrazem życia prywatnego oraz politycznego elity rzymskiej u schyłku Republiki.
Kultura rzymska – Kultura duchowa
Najistotniejszą cechą duchowej kultury Cesarstwa, była jej dwujęzyczność. Wykształceni rzymianie władali greką równie dobrze jak łaciną.
Retoryka w epoce cesarstwa również święciła swoje triumfy. Mówcy nigdy wcześniej nie robili takich karier i majątków. Najsłynniejsi retorzy łacińscy i greccy byli nauczycielami synów cesarskich, zostawali konsulami, wchodzili do senatu. Ówczesna retoryka, oderwana była od swoich politycznych i sądowych korzeni, służyła przede wszystkich do występów publicznych, była czysto literacka. Propagowała ona model wyższego wykształcenia, jednak niebyło tam miejsca na nauki ścisłe jak matematyka, logika oraz inne nauki filozoficzne, co miało fatalny skutek na rozwoju nauki.
Przedstawicielem epoki pryncypatu był Heron z Aleksandrii – przedstawiciel klasycznej matematyki i mechaniki, jego badania były pierwowzorem maszyny parowej. W drugiej połowie III w. p.n.e. Diofantos pchnął rozwój matematyki. Był twórcą algebry. Kolejnym wybitnym przedstawicielem była Klaudiusz Ptolemeusz, który stworzył „System matematyczny”, inaczej „wielki system”. Równie ważna jest jego „Nauka geograficzna”, która była komentarzem sporządzonej przez niego mapy świata. Przygotowując mapę oraz tekst, opierał się na zasadach geografii matematycznej. Jego okrycie przyczyniło się bezpośrednio do powstania i rozwoju kartografii.
Filozofowie byli przede wszystkich teologami, sama filozofia coraz silniej akcentowała element religijny. Natura Bóstwa oraz stosunek do niej duszy ludzkiej były głównymi tematami ich refleksji.
Kultura Rzymska – Prawo rzymskie
Największym osiągnięciem intelektualnym Rzymian, było prawo rzymskie. Rzym, podobnie jak miasta Greckie, posiadał swoje „prawo obywatelskie”. Jednak wraz z ekspansją kulturalną, polityczną i ekonomiczną, pojawiły się w nim luki i wątpliwości, co spowodowało konieczność jego nowej interpretacji oraz uzupełnienia i poprawienia.
Pogarszająca się sytuacja społeczna, zmierzająca do wybuchu wojny domowej, doprowadziła w końcu w roku 449 p.n.e. do opublikowania słynnego prawa XII tablic.
Prawa te dają nam bardzo wyraźny obraz ówczesnego społeczeństwa rzymskiego, w jego okresie przechodzenia do ustroju niewolniczego. Niewolnictwo ma wówczas jeszcze charakter patriarchalny. Ciekawym ustaleniem prawa była zasada, że ojciec może sprzedać w niewolę swojego syna ale tylko trzykrotnie. Jeżeli syn został po raz trzeci wyzwolony, wychodził spod władzy ojca.
Mimo istniejącej już wtedy rozwijającej się własności prywatnej, istnieje wciąż kolektywna własność rodowa, o czym najlepiej świadczyły przepisy odnoszące się do dziedziczenia. Prawo XII tablic, które w rzeczywistości stanowiło kodyfikację istniejącego prawa zwyczajowego, przewidywało surowe kary za naruszenie własności.
Prawo XII tablic zostało zniesione już cztery lata po jego ogłoszeniu, przez prawo Kanulejusza (Kanulejusz w 445 r. p.n.e. miał być trybunem ludowym. Dążył do wprowadzenia ustaw dających większe prawa plebejuszom).
W latach 528 – 534 z polecenia cesarza Justyniana przy okazji kodyfikacji obowiązującego prawa dokonano przeglądu wcześniejszej literatury prawniczej. Ujęto ją w jednolitą całość, wybierając to co było dalej aktualne i niesprzeczne – tak powstał „Zbiór prawa cywilnego” (Corpus iuris civilis), popularnie określany jako kodeks Justyniana.
Kultura Rzymska – Kultura materialna Cesarstwa
Podboje przesądziły o kierunku rozwoju kultury materialnej Rzymu. Obrazy i posągi zdobiące świątynie, domy prywatne i ulice w przytłaczającej większości były dziełami zamówionymi w greckich warsztatach albo łupami z krajów hellenistycznych, dlatego też ciężko mówić o rzymskich sztukach plastycznych. Plądrowanie dzieł sztuki greckiej rozpoczęło się od II wojny punickiej, gdzie złupiono Syrakuz. Od wtedy wszystkie tryumfy nad Grekami, nie obyły się bez zdobyczy posągów i obrazów.
Po zakończeniu podbojów grabież dzieł sztuki dalej nie ustała. Eksport dzieł sztuki do Italii, stał się jedną z podstaw gospodarki Grecji właściwej.
Specjalnością rzymską za czasów Cesarstwa stał się tzw. relief historyczny, czyli płaskorzeźba o tematyce historycznej. Najsłynniejszy przykład takiego reliefu, to przedstawienie podboju Dacji na 20 metrowym fryzie obiegającym spiralnie od góry do dołu kolumnę Trajana w Rzymie, która jest wysoka na 30 metrów.
Rzymianie mieli ogromny wpływ na kształtowanie się architektury. W Italii w II w. p.n.e. doszło do rewolucji w technice budowlanej (wprowadzili beton oraz zastosowali zasady łuku), co umożliwiło konstruowanie kopuł, arkad i sklepień.
Architektura sakralna do końca istnienia religii tradycyjnej wzorowała się na świątyniach greckich. Od Greków Rzymianie przejęli również portyk i przekształcili go w wielką, zamkniętą budowlę – bazylikę (gr. stoa basilike – „portyk królewski”). Bazylika stała się najważniejszą budowlą miasta – jeszcze za czasów Republiki, Forum Romanum zostało obwiedzione bazylikami, w których bez względu na warunki atmosferyczne, można było normalnie prowadzić codzienne czynności.
Głównym motorem rozwoju architektury rzymskiej były obiekty do spędzania wolnego czasu i przeznaczone do rozrywki. Dużą część wolnego czasu spędzano w łaźniach, które były odpowiednikiem gimnazjonu. Pozbawione były jednak funkcji dydaktycznych i sportowych. Najwięcej rozrywki dostarczały rzymianom wyścigi konne i walki gladiatorów. Przedstawienia teatralne zostały zepchnięte na dalszy plan. Dodatkowo, największymi obiektami miast rzymskich nie były teatry, a cyrki – które były miejscem wyścigów zaprzęgów konnych, amfiteatry – tam odbywały się igrzyska gladiatorów oraz wielkie łaźnie publiczne, które zaczęły powstawać za Augusta. Te największe, mieszczące jednorazowo po kilkanaście tysięcy osób, dały architektom doświadczenie w konstruowaniu ogromnych betonowych sklepień, kopuł oraz podtrzymujących ich filarów. Nabyte doświadczenia zostały wykorzystane przy wznoszeniu obiektów służącym cesarzom, zwłaszcza zespołu budowli na Palatynie.
Pałace oraz inne budowle służące władcom, wyznaczały rozwój architektury na przyszłość. W miastach Imperium dominowały budowle przeznaczone do widowisk, które cechowała mniej awangardowa architektura. W Rzymie największym i najwspanialszym obiektem pozostał Cyrk Wielki, który był rozbudowywany od końca epoki królewskiej, na początku II w. po Chrystusie mieścił ponad 200000 widzów.