Niewolnictwo jest zjawiskiem społecznym charakteryzującym się różnego rodzaju zależnościami. Polegają one na podziale ludzi na wolnych i niewolników, przy czym niewolnicy byli przedmiotem własności ludzi i instytucji sprawujących władzę, mogli oni dowolnie nimi rozporządzać. Niewolnik nie był panem swojego losu, swojego życia, mógł być jak rzecz kupiony, sprzedany czy wypożyczony.
Niewolnictwo jest jednym z najstarszych zjawisk społecznych, wykształciło się po rozpadzie wspólnoty pierwotnej i funkcjonowało nieprzerwanie od starożytności, aż chwili obecnej. Na przestrzeni wieków sytuacja prawna niewolników wyglądała różnie w różnych krajach i okresach historycznych, jednak istota niewolnictwa sprowadzała się do tego, iż właściciel posiadał pełnię władzy nad niewolnikiem (często był panem życia i śmierci). Cechą wyróżniającą niewolnictwo od innych form zależności (np. poddaństwa chłopów) było postrzeganie niewolnika jako przedmiotu z punktu widzenia prawa. Nie posiadał on bowiem żadnych obowiązków wobec państwa, jedynie wobec swojego „pana”.
Formację niewolniczą niektórzy badacze tematu dzielą na niewolnictwo typu azjatyckiego (starożytny Egipt, Mezopotamia), w którym większość niewolników stanowiła własność władcy (utożsamianego z państwem) oraz niewolnictwo typu antycznego (starożytna Grecja, Rzym), w tym przypadku większość niewolników była własnością osób prywatnych.
Współcześnie niewolnictwo formalnie jest zakazane we wszystkich krajach świata, jednak praktyka wygląda nieco inaczej. Niewolnictwo istnieje, ma nieco odmienny charakter i przybiera inne formy, takie jak: przymusowa praca w obozach pracy lub też handel dziećmi i kobietami, które zmuszane są np. do prostytucji.