Ksenofobia – zjawisko polegające na wrogości, uprzedzeniach lub strachu wobec osób postrzeganych jako obce albo pochodzących z innych państw i kultur. Osoba przejawiające taką postawę to ksenofob. Termin ten wywodzi się z języka greckiego. Wyraz xenos oznacza obcego, a phobos to strach.
Ksenofobia – charakterystyka zjawiska
Ksenofobia jest złożonym zjawiskiem społecznym, które objawia się w różnych postawach i zachowaniach. Może mieć charakter indywidualny lub systemowy. Postawa ksenofobiczna cechuje się negatywnym postrzeganiem innych kultur niż własna. Osoby uprzedzone do inności mogą posługiwać się stereotypami kulturowymi, przypisując negatywne cechy całym grupom narodowym lub etnicznym (np. „imigranci nie chcą pracować”). Charakterystyczna dla ksenofobii jest generalizacja i rozciąganie jednostkowych obserwacji i doświadczeń na całą grupę ludzi. Przykładem takiej postawy może być łączenie odmienności z przestępczością lub innymi zagrożeniami. Z ksenofobią wiąże się postawa etnocentryczna, polegająca na przekonaniu, że własna kultura jest najlepiej rozwinięta, „normalna” i lepsza, podczas gdy obce zwyczaje i tradycje postrzegane są jako dziwne, gorsze lub nawet niebezpieczne. Jaskrawym przykładem tego zjawiska jest np. krytykowanie imigrantów za używanie ich rodzimego języka w miejscach publicznych. W skrajnych przypadkach ksenofobia może prowadzić do agresji fizycznej i aktów przemocy na tle narodowościowym, etnicznym lub religijnym.
Ksenofobia – skutki
Ksenofobia prowadzi do wielu negatywnych skutków, zarówno dla jednostek, jak i całego społeczeństwa. Osoby postrzegane jako gorsze napotykają na liczne trudności w życiu codziennym. Mogą mieć problemy ze znalezieniem pracy lub otrzymywać gorsze warunki pracy niż osoby urodzone w danym kraju lub wyznające dominującą religię. Łączenie odmienności z zagrożeniami utrudnia z kolei integrację grup mniejszościowych z resztą społeczeństwa. Osoby, które są izolowane lub wykluczane ze społeczeństwa, mogą rzeczywiście przejawiać większą frustrację i skłonność do agresji, a bieda i bezrobocie przyczyniają się do wzrostu przestępczości. To prowadzi do zjawiska tzw. błędnego koła. Postawy ksenofobiczne w społeczeństwie prowadzą do tworzenia się zamkniętych i wrogich sobie grup społecznych. Hamują asymilację mniejszości w społeczeństwie, która mogłaby zminimalizować potencjalne negatywne skutki imigracji osób z innych kultur. Ksenofobia rodzi więc liczne napięcia społeczne i uniemożliwia dialog między odmiennymi grupami ludzi. Może nawet prowadzić do napięć w relacjach międzypaństwowych. Zdarza się, że postawy ksenofobiczne wspierane są przez państwo i jego instytucje. Imigranci mogą być przedstawiani w złym świetle przez media, które skupiają się na negatywnych zjawiskach, ignorując korzyści płynące z różnorodności kulturowej. Ksenofobia bywa także wykorzystywana jako narzędzie w walce politycznej i kampaniach wyborczych.
Ksenofobia – jak z nią walczyć?
Walka z ksenofobią wymaga działań w wielu obszarach życia społecznego. Kluczowym sektorem, który ma wpływ na kształtowanie się postaw wobec innych ludzi, jest edukacja. Należy uczyć wpajać dzieciom i młodzieży wartości takie jak: szacunek wobec drugiego człowieka bez względu na jego pochodzenie lub wyznanie, tolerancja i akceptacja różnorodności. Szkoła powinna pokazywać, jak można współpracować ze sobą pomimo różnic i w jaki sposób rozwiązywać konflikty wynikające z odmiennych światopoglądów. Ważną rolę w tym procesie odgrywają także media, które mogą dekonstruować stereotypy kulturowe poprzez pokazywanie życia innych ludzi, udzielanie głosu przedstawicielom mniejszości itd. Pomocne okazują się też kampanie informacyjne, przedstawiające inne kultury w pozytywnym świetle. Dzięki nim ludzie będą mogli się zetknąć z czymś, co do tej pory uważali za gorsze lub niezrozumiałe. Postawy ksenofobiczne często wynikają z lęku przed utratą społecznego lub ekonomicznego statusu, dlatego decydującą rolę w procesie zwalczania tego zjawiska odgrywa państwo. Instytucje państwowe są odpowiedzialne za umożliwienie imigrantom asymilacji z resztą społeczeństwa i zapewnienie im godnych warunków życia. Państwo posiada także narzędzia prawne pozwalające zwalczać przestępczość na tle ksenofobicznym.