Konstytucja Europejska, a inaczej traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, została podpisana przez kraje członkowskie Unii w Rzymie w 2004 r. (październik). Ze względu jednak na fakt, iż nie została ona ratyfikowana przez poszczególne kraje (odrzuciła ją m.in. Francja i Holandia, gdzie odbyły się referenda), umowa ta nie weszła w życie.
Odrzucenie konstytucji europejskiej stało się bardzo silnym ciosem dla postępującej integracji – z impasu udało się jednak wyjść poprzez tzw. traktat lizboński, który - jak sama nazwa wskazuje - w formie traktatowej (a więc nie o tak wielkiej randze jak konstytucja) wprowadza w życie pewne istotne zmiany funkcjonowania Unii.
Konstytucja europejska była obszernym dokumentem, liczącym prawie 300 stron. Została ona opracowana przez specjalny Konwent Unii Europejskiej, który został powołany zgodnie z deklarację z grudnia 2001 ze szczytu w Laeken. Specjaliści konsultowali swoją pracę i ostateczny kształt konstytucji szefowie państw unijnych przyjęli w czerwcu 2004 r. Bardzo długo trwały dyskusje na temat kilku kwestii konstytucji – przede wszystkim preambuły i przywoływanych tam wartości chrześcijańskich, a także tzw. podwójnej większości (systemu głosowania w Radzie).
Tzw. Konstytucja europejska – postanowienia
Do istotnych zmian, jakie wprowadziłaby Konstytucja należały:
1. Wprowadzenie nowego systemu decydowania w Radzie UE – tzw. podwójna większość (55% państw, reprezentujących co najmniej 65% obywateli).
2. Włączenie Karty Praw Podstawowych do Konstytucji jako integralną część
3. Zyskanie przez Unię osobowości prawnej.
4. Zniesienie wymogu jednomyślności podczas podejmowania decyzji w wielu sprawach unijnych.
5. Powołanie ministra spraw zagranicznych.
Skutki nieprzyjęcia Konstytucji europejskiej
Po braku ratyfikacji dokumentu przez Holandię i Francję pojawiły się głosy, że rozwój integracji europejskiej został zamrożony na co najmniej kilka lat, jednak ta „hibernacja” UE została przełamana – jak wspomniano – dzięki przyjęciu traktatu z Lizbony.