Unia gospodarcza i walutowa została wprowadzona traktatem z Maastricht (1991 r.) i jest ona dopełnieniem ustanowienia jednolitego rynku wewnętrznego wśród krajów członkowskich.
Unia Gospodarcza i Walutowa - czym jest
Jeśli chodzi o unię gospodarczą, to polega ona na zapewnieniu przez państwa członkowskie koordynacji własnych polityk gospodarczych i wprowadzenia tzw. nadzoru wielostronnego. W kwestiach gospodarczych ważne jest również przestrzeganie pewnej określonej dyscypliny budżetowej.
W przypadku unii walutowej, zdecydowano się na wprowadzanie jej w kilku ważnych etapach:
1. Pierwszy etap rozpoczął się 1 lipca 1990 r. i polegał na umożliwieniu wolnego przepływu kapitału pomiędzy krajami członkowskimi (zniesienie kontroli wymiany walut, zwiększenie współpracy między bankami).
2. Drugi etap rozpoczął się w styczniu 1994 r. i polegał na działaniach związanych z łączeniem (zbliżaniem się) polityk ekonomicznych poszczególnych krajów członkowskich. Za pogłębianie integracji walutowej odpowiedzialny stał się Europejski Instytut Walutowy.
3. Trzeci etap rozpoczął się w styczniu 1999 r. - wówczas utworzono wspólną walutę, a także utworzono Europejski Bank Centralny (politykę walutową Unii tworzy właśnie Europejski Bank Centralny oraz banki centralne poszczególnych państw, które są niezależne od władz krajowych i unijnych. Elementem trzeciego etapu rozwoju unii walutowej było wprowadzenie w styczniu 2002 r. wspólnej waluty dla uczestniczących krajów członkowskich.
Warto podkreślić, że nie wszystkie kraje unijne zdecydowały się na przystąpienie do trzeciego etapu unii walutowej. W przypadku Danii wprowadzono przepis, na mocy którego decyzję na temat wejścia do unii podejmą obywatele kraju w referendum. Do unii walutowej (jej trzeciego etapu) nie weszła również Wielka Brytania. Obecnie (2013 r.) do Unii Walutowej (wszystkich 3 etapów) należy 17 państw.
Od 2009 r., czyli wejścia w życie traktatu z Lizbony, nieco wzmocniła się pozycja państw z tzw. strefy euro.
Polska należy do unii gospodarczej Unii, jednak w kraju nie wprowadzono wspólnej waluty euro. Decyzję o wprowadzeniu wspólnej waluty odwleka się z jednej strony ze względu na brak spełnienia warunków (tzw. kryteriów konwergencji), a z drugiej strony – ze względu na problemy strefy euro związane z kryzysem finansowym.
Do pełnego uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej jest konieczne spełnienie ściśle określonych kryteriów, należy do nich m.in. kryterium inflacyjne, kryterium kursu walutowego.