Najstarszą rozwiniętą kulturą w Italii była tzw. kultura terramare (po włosku – czarna ziemia). Pojawiła się na obszarze północnej Italii około roku 1800 p.n.e., wraz z przybyciem na te tereny nowego ludu, który pierwsze osady budował na wodzie, na palach bądź też przy brzegu rzeki. Osady były otoczone rowem i wałem, z pobliską okolicą łączyły ją mosty. Jest bardzo prawdopodobne, że tym ludem byli posługujący się językiem indoeuropejskim – Italikowie. Była to pierwsza fala migracji Italików na obszary dzisiejszego półwyspu Apenińskiego. Następnie mieli się podzielić na trzy główne grupy: Latynów, Umbrów i Samnitów.
Około roku 1000 p.n.e. pojawia się nowa fala przybyszów przynosząca ze sobą nową kulturę nazwaną – Villanova. Jej przedstawicielami była prawdopodobnie ostatnia fala Italików (druga fala migracyjna), która osiedliła się na terenach północnej Italii.
Starożytny Rzym – Italikowie
W późniejszym okresie dziejów, większość ludności stanowią Italicy. Dzielą się oni na szereg plemion, które według pokrewieństw rozpadają się na dwie podstawowe grupy: latyńsko – falijską, która zamieszkiwała teren starożytnego Lacjum, później język tej grupy rozszerzył się wraz z podbojami rzymian na obszarze całej Italii; samnicko – umbryjska, zamieszkująca obszary górnego Tybru.
Oprócz tych dwóch zasadniczych grup, istniały również inne plemiona italskie, jak np. mieszkający na południe od Lacjum – Wolskowie, na lewym brzegu Aternus – Westynowie, a na prawym: Marsowie, Pelignowie oraz Marrucynowie.
Były to jednak wszystko małe, średnio rozwinięte plemiona. Ówcześni mieszkańcy zajmowali się głównie pasterstwem i walkami między poszczególnymi plemionami. Dopiero wyższy ustrój, oparty już na niewolnictwie, mieli Etruskowie. Pierwszy wczesnodziejowy okres w północnej i środkowej Italii stoi pod znakiem przewagi etruskiej, a następnie również i greckiej.
Starożytny Rzym – Etruskowie
Pochodzenie ludu Etrusków nie jest do dziś znane. Większość przyjęła, że lud ten dotarł do Italii z obszarów Azji Mniejszej mniej więcej około roku 1000 p.n.e.. W tym też roku miała mieć miejsce pierwsza fala migracyjna, drugą datuje się na rok 800 p.n.e..
Po pojawieniu się na terenach Italii, podbili tubylczą ludność oraz wprowadzili niewolnictwo. Następnie podporządkowali sobie obszar między Morzem Tyrreńskim, a dolnym Tybrem. Kolejno posuwali się w kierunku północnym zajmując kraj, który od nich otrzymał nazwę Etrurii. Opanowali też morze, które również od nich nosi do dziś nazwę Tyrreńskiego, czyli etruskiego.
Etruskowie w porównaniu z poprzedzającą ich kulturą Villanova, a także z plemionami italskimi, znajdowali się na wysokim poziomie cywilizacyjnym. Przenieśli prawdopodobnie rozwinięty ustrój społeczny z Bliskiego Wschodu. Ich osiedla przypominały miasta – państwa, które powstawały w Starożytnej Grecji.
Początkowo na czele poszczególnych miast stali królowie. Z czasem jednak – podobnie jak w innych starożytnych europejskich cywilizacjach, władza królów ulegała stopniowemu osłabieniu na rzecz arystokracji. Funkcje króla przejął wybierany co rok naczelny urzędnik, nazywany zilath oraz drugi odpowiadający edylowi rzymskiemu – marniu.
Wszystkie insygnia i symbole władzy, takie jak pęki rózg z wetkniętymi w nie toporami, krzesło kurulne czy też urząd dwunastu liktorów, znajdujemy później w starożytnym Rzymie. Również z Etrurii zapożyczono emblematy patrycjuszowskie – złotą puszeczkę noszoną na szyi oraz purpurową togę. Stamtąd ponadto przyjęto zwyczaj święcenia triumfu.
Jako główną przyczynę upadku państwa zbudowanego przez Etrusków, podaję się najczęściej walki wewnętrzne między coraz to silniejszymi ośrodkami władzy. Ponadto doszło ostatecznie do zjednoczenia (zawiązania tymczasowej współpracy) między poszczególnym plemionami rdzennych przeciwko władzy etruskiej.
źródła:
J. Wolski – Historia Powszechna. Starożytność; PWN; Warszawa 1996
M. Chmaj, W. Sokół, J. Wrona – Historia ( Repetytorium ); Difin; Warszawa 2003