Twórcą islamu był żyjący w latach 570 – 632 Mahomet, początkowo zajmujący się handlem. Podczas jednej z kontemplacji doznał objawienia, po czym zaczął głosić zasady nowej wiary. Jego oponenci zmusili go do ucieczki z Mekki do Medyny w roku 622 – data ta została przyjęta jako pierwszy rok ery muzułmańskiej, od niej liczone są również kolejne lata kalendarza islamskiego.
Islam – religia monoteistyczna, bazowała na pięciu podstawowych zasadach i obowiązkach każdego muzułmanina – wyznanie wiary w jedynego Boga, pięciokrotna modlitwa w ciągu jednej doby, post podczas ramadanu, jałmużna na rzecz ubogich oraz na wzór proroka pielgrzymka do Mekki.
W błyskawicznym tempie Mahomet zyskiwał coraz większą liczbę zwolenników. Podporządkowali oni swojemu prorokowi liczne plemiona arabskie. Pod przewodnictwem Mahometa znalazł się praktycznie cały Półwysep Arabski.
Po śmierci Mahometa przywódcą muzułmanów został jego teść – Abu Bakr, przyjmując tytuł kalifa (przywódca wiernych). W VII oraz VIII w. ekspansja arabska opanowała Palestynę oraz Syrię; na kontynencie Afrykańskim obszary od Egiptu po Maghreb; w Azji Środkowej tereny Mezopotamii i Persji. Jednocześnie prowadzone były podboje skierowane na zachód – w roku 711 zajęli Półwysep Iberyjski. Ich ekspansja terytorialna została zatrzymana dopiero przez siły Karola Młota, w bitwie pod Poitiers w roku 732.
Zwycięscy Arabowie nie niszczyli cywilizacji terenów podbitych, wręcz przeciwnie – stojąc pod względem kulturowym o wiele niżej od podbitych ludów, potrafili ją przejąć. Odnosiło się to tak do kultury materialnej jak i nauki oraz sztuki.
Osiągnięcia cywilizacji islamu – Handel
Największą aktywność Arabowie przejawiali w obszarze handlu. Stali się pośrednikami między bogatymi obszarami wschodnimi i południowymi, a zacofanymi terenami zachodnimi i północnymi. Dostarczali towary do licznych krajów Europejskich, których tamtejsze rzemiosło nie potrafiło wyprodukować.
Sami Arabowie poszukiwali przede wszystkim niewolników. Podczas swoich wędrówek po nieznanych terenach europejskich, sporządzali dla celów praktycznych liczne opisy. Współcześnie są to bezcenne dokumenty, zawierające nie tylko informacje geograficzne ale również polityczne, gospodarce oraz kulturowe licznych krajów Europy w epoce średniowiecza. Wielcy geografowie Arabscy: Al – Bekri oraz Al – Idrisi, opisali cały znany muzułmanom świat korzystając przy tym z licznych relacji kupieckich oraz podróżniczych.
Osiągnięcia cywilizacji islamu – Filozofia
W dziedzinie filozofii nowe horyzonty dla muzułmanów otworzyły się wraz z zapoznaniem się przez nich z filozofią grecką. Przełożono liczne teksty na język arabski, a największą popularnością cieszył się wśród Arabów – Arystoteles. Wielką zasługą muzułmanów w tej kwestii, było stworzenie swoistego pomostu pomiędzy antyczną filozofią grecką, a mającą się rozwinąć w późniejszym okresie w Europie – scholastyką.
Osiągnięcia cywilizacji islamu – Literatura
W początkach swoich zwycięskich podbojów Arabowie nie posiadali właściwie własnej nauki czy też sztuki. Ich sporym osiągnięciem było jednak narzucenie swojego języka ludom podbitym. W krótkim czasie ich język opanował nie tylko płaszczyznę państwową i religijną, ale przeniknął również do nauki oraz sztuki.
Dla wyznawców Islamu było bardzo ważne zgłębianie i doskonalsze zrozumienie świętej księgi. Z tego powodu badania na Koranem dały początek językoznawstwu, którym zainteresowały się również inne plemiona oraz ludy.
Powstały pierwsze szkoły, pojawiła się po raz pierwszy systematyczna gramatyka klasycznego języka arabskiego. Badania nad świętą księgą dały ponadto początek nauce prawa.
Jednym z najsłynniejszych dzieł Arabskich jest „Księga tysiąca i jednej nocy”, stanowiący zbiór opowiadań i baśni spisanych od IX do XVI w. Na całość utworu złożone są wątki literackie znane już wcześniej w wielu krajach, w tym m.in. – Persji, Egipcie i Indiach.
Osiągnięcia cywilizacji islamu – Dom Mądrości
Kalifowie utworzyli w IX w. w Bagdadzie uczelnie zwaną Domem Mądrości. W nim prace naukowe cudzoziemców – sprowadzonych przez kalifów, były tłumaczone na język arabski. W bibliotece „uczelni” zgromadzono liczne dzieła antyczne – m.in. Arystotelesa, Platona, Hipokratesa. Czerpanie z szerokiego dorobku licznych dziedzin rozwiniętych w Starożytności, stało się powszechne we wszystkich szkołach w obrębie kalifatu.
Szkoły powstawały, w większości przypadków, przy meczetach. Wytworzyła się przy tym odrębna grupa uczonych – imanowie, którzy pełnili funkcje nauczycieli i obsługujących jednocześnie meczety. Najsłynniejszą uczelnią stała się, w drugiej połowie X w., szkoła utworzona przy meczecie Al – Azhar, położona w Kairze.