Kultura średniowiecza zawdzięczała swoją jedność chrześcijaństwu. Wiara oraz nauki Kościoła wyjaśniały ludziom sens życia, którym miało być dążenie do zbawienia. Chrześcijaństwo dostarczało również wyjaśnienia oraz uzasadnienia miejsca grup ludzkich w społeczeństwie, pochodzenia władzy oraz sposobu rządzenia poddanymi. Na tej najbardziej ogólnej i wspólnej podstawie, wytworzyły się inne przejawy jedności kultury średniowiecznej.
W okresie średniowiecza zachowała się cześć dorobku kultury antycznej, która została włączona w kulturę chrześcijańską. Taka sytuacja nastąpiła np. odnośnie łaciny. Z końca epoki starożytności zaczerpnięto również podział przedmiotów nauczania na trivium i quadrivium. Obowiązywał on w szkołach całej średniowiecznej Europy łacińskiej.
Rozszerzone przedmioty trivium i quadrivium składały się na początkowy etap nauczania na wydziale sztuk wyzwolonych na uniwersytetach. Pierwsze wspólnoty nauczycieli oraz studentów powstały w XII wieku. Wówczas grupy osób skupiały się wokół jednego z popularnych mistrzów. Bardziej ambitni i zdolni uczniowie chcieli bowiem kontynuować naukę poza zakres trivium i quadrivium.
W XIII w. przyjęto, że do powstania danego ośrodka uniwersyteckiego, potrzebna jest zgoda papieża bądź cesarza. Była to niezbędna praktyka, ponieważ nauczano w nich teologii, a profesorowie mieli prawo wypowiadania się w kwestiach związanych z wiarą.
Każdy uniwersytet otrzymywał przywileje wskazujące na jego organizacje, uposażenie, swobodę uprawiania nauki oraz nauczania. Wzór takiej samorządnej uczelni został przyjęty w obrębie całej Europy łacińskiej.
W XIV w. powstały uniwersytety na obszarze Europy Środkowej – w roku 1348 w Pradze (dzisiejszy Uniwersytet Karola Wielkiego) oraz w roku 1364 w Krakowie (dzisiejszy Uniwersytet Jagielloński). Następnie powstały podobne ośrodki w Wiedniu, Budzie, Peczu oraz w późniejszym okresie w Niemczech. Obok najważniejszej średniowiecznej nauki, jaką była wówczas teologia, nauczano również prawa oraz medycyny.
Prawo – jako dziedzina wiedzy, rozwijało się poza tym na dworze Stolicy Apostolskiej oraz na dworach poszczególnych władców. Podczas tworzenia zbioru praw, wzorowano się na antycznym prawie rzymskim. Prawo kościelne zostało ułożone według zasad, zwanych kanonami – prawo kanoniczne.
Do zjawisk wspólnych kulturze Europy łacińskiej należało wykształcenie się dwóch stylów w sztuce – gotyckiego oraz romańskiego. Elementarne cechy tych stylów pojawiały się w sztuce każdego praktycznie regionu. Wspólne były również podstawy i przesłanie ideowe każdego z tych stylów.
Zjawiskiem ogólnoeuropejskim było również uformowanie się kultur stanowych. Zaliczały się do nich kultura rycerska, duchowieństwa, mieszczaństwa oraz chłopstwa. Wszystkie one różniły się od siebie, jednak każda z nich przekraczała grancie poszczególnych regionów czy też królestw. Rozwój kultur stanowych był więc jednym z przejawów złożoności kultury europejskiej, której jedność nie przekreślała jej różnorodności.
W kwestiach językowych cywilizacja Europy średniowiecznej objęła większy obszar i więcej ludów, niż cywilizacja Europy antycznej. Do V – VI w. w skład jej zostało włączonych wiele ludów germańskich, a następnie dołączyły również ludy skandynawskie oraz słowiańskie i Węgrzy.
Ostatnim etapem poszerzania granic średniowiecznej cywilizacji europejskiej było objęcie przez nią ludów bałtyckich, w szczególności Litwinów. Poszerzenie obszaru chrześcijaństwa i kultury europejskiej było również wzbogaceniem etnicznej i językowej różnorodności cywilizacji zachodniej.
Języki i kultura poszczególnych ludów germańskich, przemieszały się z mówiącą po łacinie ludnością miejscową. To właśnie z nich powstały języki romańskie – francuski, włoski, hiszpański oraz portugalski.
Natomiast inne grupy germańskie, które zasiedliły tereny Cesarstwa Zachodniego, zachowały swoje rodzime języki. Do dziś należą do nich niemiecki, holenderski, angielski, flamandzki oraz języki skandynawskie. Podobnie własne języki zachowali Słowianie, Węgrzy oraz Bałtowie.