Zakonami rycerskimi nazywa się związki religijne rycerstwa, które były organizowane na wzór zakonów mniszych. Powoływano je w średniowieczu do walki z muzułmanami w Ziemi Świętej oraz w Hiszpanii.
Najstarsze zakony rycerskie powstały w XII w. w Palestynie. Ich zadaniem była obrona miejsc świętych dla chrześcijan oraz opieka nad pielgrzymami. Organizacja tych zakonów opierała się przeważnie na regule cysterskiej, a na czele każdego z nich stał wielki mistrz. Wśród członków wyróżniano: rycerzy (rekrutujących się spośród możnych i posiadających pełne prawa zakonne), kapelanów (duchownych ze święceniami) i braci służebnych (giermków, sług itp.). Zakony te były oficjalnie podporządkowane papieżowi i w swoich działaniach były niezależne od królów jerozolimskich. Do najbardziej znanych należą: krzyżacy, joannici i templariusze.
Krzyżacy
Krzyżacy (oficjalna nazwa: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie) to zakon rycerski, który został utworzony z niemieckiego bractwa szpitalnego w 1198 r. w Jerozolimie. Zarządca dotychczasowej placówki Henryk Walpot uzyskał wówczas godność wielkiego mistrza i stanął na czele zgromadzenia. W tym samym roku papież Innocenty III zatwierdził zakon. Ubiorem zakonników był biały płaszcz z naszytym po lewej stronie czarnym krzyżem (stąd nazwa „krzyżacy”). Strój ten obowiązywał braci-rycerzy oraz kapelanów. Bracia służebni nosili szare płaszcze. Zostać członkami Zakonu Krzyżackiego miały prawo tylko osoby pochodzenia niemieckiego, jednak ta reguła nie zawsze była przestrzegana. W zgromadzeniu utrzymywana była ścisłą dyscyplina, zwłaszcza w czasach działań wojennych.
Krzyżacy po upadku Jerozolimy wrócili do Europy i osiedlili się w Siedmiogrodzie na Węgrzech, broniąc kraju przed najazdami Połowców (1211-1224). W 1226 r. zostali sprowadzeni do Polski przez Konrada I Mazowieckiego. Otrzymali ziemię chełmińską w zamian za pomoc w ochronie pogranicza Mazowsza przed Prusami. Na zdobytych ziemiach pruskich Krzyżacy zaczęli tworzyć własne państwo. Od 1238 r. swoją ekspansję skierowali na tereny sąsiadów, tj. Rusi, Litwy i Polski, Sambii i Żmudzi. W 1308 r. opanowali Pomorze Gdańskie i przenieśli swoją dotychczasową stolicę z Wenecji do Malborka.
Krzyżacy prowadzili agresywną politykę wobec Litwy i Polski. Potęga zakonu została po raz pierwszy złamana w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. W 1467 r. Krzyżacy zmuszeni zostali przenieść swą stolicę do Królewca. W XVI w. wielki mistrz Albrecht Hohenzollern przyjął luteranizm i państwo zakonne zostało rozwiązane (uległo sekularyzacji). Powstało wówczas świeckie księstwo, Prusy Książęce, zhołdowane polskiemu królowi Zygmuntowi I Staremu. W uszczuplonych formach Krzyżacy przetrwali w Austrii i Niemczech; w 1929 r. zostali przekształceni w zakon duchowny. Przyjęta nowa reguła likwidowała instytucję braci-rycerzy. Od tej pory polami działalności zakonu są działalność charytatywna, medyczna i duszpasterska. W 1970r. zakon przyjął tradycyjną nazwę: Bracia Domu Niemieckiego Najświętszej Marii Panny w Jerozolimie oraz jej formę skróconą: Zakon Niemiecki. Obecnie mają siedzibę w Wiedniu. Podlegają papieżowi i są zakonem katolickim.
Templariusze
Zakon templariuszy (oficjalna nazwa: Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona) to zakon rycerski. Został założony w 1119 r. przez rycerza z Szampanii Huguesa de Payensa. Potoczna nazwa pochodzi od siedziby zakonników w pobliżu dawnej świątyni (łac. templum) Salomona w Jerozolimie.
Templariusze początkowo byli bractwem chroniącym pielgrzymów przybywających do Ziemi Świętej, natomiast później głównym zadaniem stała się