 |
| Jan Hus |
Jan Hus urodził się w 1370 roku w Czechach. Pochodził z rodziny chłopskiej. Mając 20 lat rozpoczął studia na Uniwersytecie Praskim, a po sześciu latach uzyskał tytuł magistra. W 1398 roku podjął pracę na tymże uniwersytecie jako wykładowca. W wieku 30 lat przyjął święcenia kapłańskie, rok później został powołany na stanowisko dziekana fakultetu filozoficznego. Jako pierwszy Czech został rektorem uniwersytetu.
Jednym z jego zadań, powierzonych mu przez arcybiskupa, było badanie zgłaszanych przypadków cudów. Po bliższej inwestygacji spraw okazywało się jednak, że za każdym razem miał do czynienia z mistyfikacją. Po ślubie Ryszarda I z Anną Czeską w 1382 r. do Czech napłynęło wiele tekstów angielskich myślicieli. Jan Hus zetknął się wówczas m.in. z pismami Jana Wiklefa, które stały się inspiracją dla jego własnych przemyśleń. Obserwując na co dzień upadek obyczajów wśród duchownych, dochodził do przekonania, że Kościół wymaga naprawy. Taka postawa przysporzyła mu wielu wrogów w gronie duchownych.
Od 1402 roku ośrodkiem jego działalności stała się Kaplica Betlejemska w Pradze, to tu odprawiał nabożeństwa i głosił kazania o potrzebie reform w Kościele. Jego popularność szybko rosła, w ten sposób stał się przywódcą frakcji narodowej dążącej do odnowy Kościoła.
W 1403 roku arcybiskup Zbyněk Zajíc z Hazmburka wybrał Husa na swego doradcę, opowiadając się tym samym po stronie zwolenników reform. Jednak frakcja niemiecka ostro potępiała podstawowe założenia husytów, oficjalnie potępiono 45 tez Wiklefa, uznając je za heretyckie. Wywierano też presję na arcybiskupa praskiego, który ostatecznie odmówił Husowi poparcia, w 1408 roku pozbawił go prawa pełnienia funkcji kapłańskich, a później nawet ekskomunikował. W tym czasie największym protektorem Husa był król Wacław IV, który w 1409 roku wydał Dekret kutnohorski zapewniajacy Czechom dominację na uniwersytecie. Hus ponownie został rektorem, jednak uczelnię opuścili wszyscy studenci z Niemiec i Polski, czyli zdecydowana większość.
Po śmierci arcybiskupa Zajíca, sprawą Husa zajęła się kuria rzymska, w 1412 roku wytoczono mu proces o herezję. Nakazano Husowi stawić się w Rzymie, a ponieważ odmówił, obłożono interdyktem (zakazem udzielania sakramentów) wszystkie miasta, w których mógł przebywać. Hus opuścił wówczas Pragę, nadal jednak prowadził aktywną działalność, publikując kolejne traktaty polemiczne.
W 1414 roku zwołano sobór w Konstancji, aby zakończyć rozłam w Kościele i ustanowić jednego papieża. Sobór zajął się też walką z herezją, dlatego wezwano nań Husa, by wyrzekł się swoich „błędów”. Reformator początkowo odmówił, jednak zarówno antypapież Jan, jak i król Zygmunt gwarantowali mu bezpieczeństwo, odczuwał też naciski opinii publicznej. Niestety gwarancje okazały się puste, Husa podstępnie aresztowano i osądzono jako heretyka. Wyrok był z góry przesądzony – skazano go na śmierć. Zmarł spalony na stosie w 1415 roku.
Umierając śpiewał „Kyrie eleison”. Podstępne uwięzienie, męczeńska śmierć i odwaga w obliczu śmierci zmobilizowała jego zwolenników. W Pradze wybuchło powstanie, które dało początek wieloletnim wojnom husyckim.
Poglądy Jana Husa
Hus krytykował duchowieństwo za brak moralności, chciwość i obłudę. Za Wiklefem postulował konieczność ograniczenia gromadzenia dóbr doczesnych przez duchowieństwo. W Czechach połowa dóbr ziemskich była wówczas w posiadaniu Kościoła. Ciężar utrzymania, często rozrzutnych, duchownych obciążał głównie rolników, czyli warstwę najuboższą. Hus uważał, że źródłem poznania Boga i wiary winna być Biblia, a nie cuda.
Za niedopuszczalne uznał on walki w łonie Kościoła, wojny między papieżami i antypapieżami.
Proponowany program reformy Kościoła obejmował m.in. zmiany w liturgii: udzielanie Komunii pod dwiema postaciami, jednogłosowy śpiew podczas mszy czy powrót do prostoty pierwszych chrześcijan. Uważał, że Biblia jest jedynym źródłem wiary, negując tym samym znaczenie kościelnych autorytetów uświęconych przez lata Tradycji. Odmawiał też duchownym prawa do nakładania ekskomuniki.
Jan Hus był zwolennikiem predestynacji – wierzył, że zbawienia dostąpią wybrani przez Boga, sprawiedliwi Jego wyznawcy.
Istotne skutki działalności Jana Husa
Pod koniec XIV w. wykładowcy Uniwersytetu Praskiego podzielili się na dwie frakcje: nominalistów wiernych Kościołowi katolickiemu i zwolenników reformy w duchu pism Wiklefa. Do pierwszej należeli głównie Niemcy, druga miała charakter narodowy czeski, do niej też należał Jan Hus. Odważnie głosił on potrzebę naprawy Kościoła, stworzył nawet własny program reformy. Głoszone przez niego kazania przyciągały coraz większe rzesze zwolenników, wywodzących się głównie spośród mieszczan, chłopów i drobnego rycerstwa. Ale miał on także zwolenników wśród feudałów, a nawet niektórych, niższych rangą duchownych.
Działalność Jana Husa dotyczyła też obrony i popularyzacji języka czeskiego zagrożonego germanizacją. Dążył do oczyszczenia mowy ojczystej z licznych zapożyczeń z niemieckiego i łaciny. W „De ortographia bohemica” przedstawił prosty system znaków diakrytycznych, który przyjął się w języku czeskim, a potem też łużyckim, chorwackim i słoweńskim. Był autorem wielu traktatów i polemik. Dokonał też przekładu dzieł Wiklefa na język czeski.