 |
| Hans Holbein Młodszy – portret Henryka VIII (ok. 1536 r.) |
Henryk VIII Tudor był królem Anglii w latach 1509-1547. Jego ojciec, Henryk VII, zdobył władzę na drodze podbojów. Umocnił ją dzięki małżeństwu z siostrą Edwarda V, Elżbietą. Jego następcą miał zostać najstarszy syn, Artur. W 1501 roku Artur poślubił księżniczkę Katarzynę Aragońską, jednak niedługo potem zmarł. Prawo do tronu uzyskał Henryk.
Ojciec Henryka chciał podtrzymać sojusz z Hiszpanią i zdecydował o małżeństwie syna z owdowiałą Katarzyną. W tym celu zwrócono się do papieża o udzielenie dyspensy. Papież wyraził zgodę i w 1505 roku ogłoszono książęce zaręczyny. Do tego czasu jednak Henryk VII zmienił polityczne plany i zmusił syna do oświadczenia, iż zaręczono go wbrew woli. Mimo to, po śmierci króla, syn – już jako Henryk VIII – poślubił aragońską księżniczkę.
W pierwszym okresie panowania Henryk VIII nie angażował się zanadto w sprawowanie władzy – sprawy państwowe powierzył doradcom. W 1511 roku dołączył do Świętej Ligi i brał osobisty udział w inwazji na Francję.
Król bardzo chciał mieć następcę. Niestety kolejne ciąże królowej kończyły się poronieniami, w najlepszym razie niemowlęta żyły kilka dni. Tylko jedno dziecko przeżyło okres niemowlęcy, córka Maria. Ale Henryk pragnął syna. Kiedy stało się jasne, że Katarzyna nie urodzi mu więcej dzieci, podjął starania o unieważnienie małżeństwa. Zabiegi te są określane mianem „królewskiej wielkiej sprawy”. Rzecz była skomplikowana – małżeństwo z wdową po bracie uznawane było za kazirodcze. Jednak Katarzyna utrzymywała, że jej związek z Arturem nie został skonsumowany, a papież udzielił dyspensy na jej ponowne małżeństwo. Mimo to Henryk VIII zwrócił się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o unieważnienie małżeństwa, jednocześnie prosząc o zgodę na nowe małżeństwo, niezależnie od stopnia pokrewieństwa. Pragnął bowiem poślubić Annę Boleyn, siostrę swej wcześniejszej kochanki.
Papież Klemens VII nie zgodził się na unieważnienie małżeństwa króla, nie chcąc narazić się Karolowi V, siostrzeńcowi Katarzyny Aragońskiej. Negocjacje w tej sprawie prowadził biskup Wolsey. Ponieważ rzecz się przeciągała, a król był niecierpliwy, pozbawił biskupa władzy i majątku. Niedługo potem kolejni duchowni tracili wpływy na angielskim dworze. W 1532 arcybiskupem Canterbury został Thomas Cranmer, który wbrew woli papieża unieważnił ślub Henryka VIII z Katarzyną.
Powstanie kościoła anglikańskiego – anglikanizm
W 1533 roku król poślubił Annę Boleyn. Marię, córkę Katarzyny, uznał za dziecko z nieprawego łoża i odmówił jej prawa do sukcesji. Jedynymi spadkobiercami i pretendentami do tronu miały być jego dzieci ze związku z Anną. Jednak i w tym małżeństwie król nie doczekał się męskiego potomka. Anna urodziła mu tylko jedno dziecko, córkę Elżbietę.
Na jawne pogwałcenie swojej woli papież zareagował ekskomuniką. Król obłożony klątwą w świetle wiary tracił swoją władzę, poddani mieli prawo wypowiedzieć mu posłuszeństwo. Przewrót był nieunikniony. Jednak to nie król stracił w Anglii władzę, a papież. Pod przewodnictwem Tomasza Cromwella parlament przyjął szereg ustaw, ograniczających władzę kościelną. I tak – ustanowiono króla głową kościoła w Anglii, negując tym samym zwierzchnią władzę papieża. Odtąd wszelkie sprawy kościelne podlegały władzy króla, do niego miały się zwracać sądy kościelne, to on de facto miał wybierać biskupów.
Każdy, kto sprzeciwił się tym postanowieniom, podważał ważność małżeństwa króla z Anną Bolyen, uznawał papieża czy choćby rozpowszechniał pisma krytykujące króla, był oskarżany o zdradę i najczęściej ponosił karę śmierci. Taki los spotkał m.in. kardynała Jana Fishera i Tomasza Morusa. Według szacunków zginęło wówczas około 500 katolików.
Małżeństwo, które skłoniło króla do tak radykalnych posunięć, nie trwało długo. Anna nie dała królowi upragnionego syna. Po urodzeniu zdrowej córki następną ciążę poroniła, kolejne dziecko urodziło się zaś martwe. Król w tym czasie pocieszał się w ramionach Jane Seymour. By utorować sobie drogę do kolejnego małżeństwa, oskarżył Annę o czary, cudzołóstwo, kazirodczy związek z bratem i spiskowanie przeciwko królowi. Królową skazano na śmierć. Tuż przed egzekucją anulowano jej małżeństwo z Henrykiem.
Król nie czekał długo i parę dni później poślubił Jane Seymour. Historia się powtórzyła, lady Elżbieta, córka Anny, została uznana za dziecko z nieprawego łoża i tym samym pozbawiona prawa do tronu. W 1537 Jane urodziła Henrykowi upragnionego syna, jednak nie przeżyła połogu. W sferze politycznej tymczasem doszło do aneksji Walii (1536), która stała się częścią Anglii. Krajem targały wewnętrzne spory na tle religijnym. Zbuntowani katolicy rozniecali kolejne powstania, które król tłumił krwawo. W 1539 rozwiązał wszystkie klasztory, konfiskując ich mienie.
Książę Edward był słabego zdrowia, król obawiał się, że nie będzie w stanie objąć po nim tronu i po raz kolejny skłonił się ku małżeństwu. Zdecydował się na kandydatkę wybraną przez Cromwella. Król zgodził się na zaręczyny, nie poznawszy Anny osobiście, w efekcie był nią bardzo rozczarowany. Mimo to w 1540 doszło do ślubu. I ten związek nie przetrwał długo, głównie ze względów politycznych – brat Anny wdał się w konflikt z cesarzem. W tej sytuacji Henryk VIII postanowił anulować niefortunne małżeństwo. Królowa – pomna losu swych poprzedniczek – zeznała, iż nie zostało ono skonsumowane i zadowoliła się tytułem „królewskiej siostry”.
Z powodu tego małżeństwa w niełaskę popadł też królewski doradca, dotąd obsypywany zaszczytami, Tomasz Cromwell. Z królewskiego rozkazu został pozbawiony praw, a następnie skazany na karę śmierci. Kolejne małżeństwo król zawarł w 1540 roku. Jego wybranką była szesnastoletnia Katarzyna Howard, kuzynka Anny Boleyn. Młodziutka królowa podzieliła losy kuzynki. Oskarżona o cudzołóstwo, została stracona 1542 roku. Podobnie jak w przypadku Anny, przed egzekucją anulowano jej małżeństwo, co uczyniło zarzuty o cudzołóstwo bezpodstawnymi. Mimo to wyrok wykonano.
Szóstą żonę Henryk poślubił rok później. Katarzyna Parr, bogata wdowa, była zwolenniczką reformacji. Za jej sprawą do łask powróciły królewskie córki, Maria i Elżbieta, król przyznał im nawet prawo sukcesji zaraz po Edwardzie.
Od czasu nieszczęśliwego upadku podczas turnieju w 1536 roku król coraz częściej chorował. Rana na udzie nie chciała się goić, brak ruchu powodował coraz większą nadwagę. Henryk cierpiał też prawdopodobnie na podagrę i być może syfilis. Zmarł w styczniu 1547 roku.
Anglikanizm a katolicyzm
Inaczej niż pozostałe odłamy protestantyzmu, kościół anglikański nie zrodził się z duchowej potrzeby odnowy kościoła, ale z pobudek politycznych i dynastycznych. Nie wypracował więc swojej doktryny, bo nie ona była tu najistotniejsza, ale przejął większość rozwiązań od innych wyznań reformowanych. Wiele w nim pozostało też z katolicyzmu. Poza papieżem, którego zastąpił monarcha, cała hierarchia kościelna pozostała bez zmian. Nie zniesiono celibatu ani dziesięciny, tyle że świętopietrze nie płynęło już do Rzymu.
Za najwyższy autorytet uznano Biblię.