Niewolą awiniońską papieży nazywa się okres od 1309 do 1377 r. (z przerwą w latach 1367-1370), w którym papieże rezydowali w posiadłościach kościelnych w Awinionie i byli uzależnieni od królów Francji.
Niewola awiniońska była wynikiem konfliktu między królem francuskim Filipem IV Pięknym a papieżem Bonifacym VIII. Spór między nimi dotyczył obłożenia przez króla podatkiem dóbr kościelnych we Francji w celu uzyskania funduszy na wojnę z Anglią. Papież sprzeciwił się działaniom Filipa IV i wydał bullę Clericis laicos (1296 r.). Na zarzuty papiestwa król odpowiedział represjami fiskalnymi, wprowadzając zakaz m.in. wywozu kruszców, co wstrzymało z kolei płynące z Francji do Rzymu opłaty na rzecz kurii. Zatarg pomiędzy Filipem IV Pięknym a papieżem zakończył się pojmaniem Bonifacego VIII w 1303 r. i uwięzieniem w Anagni (Włochy). Dopiero następca Bonifacego, Benedykt XI (1303-1304) częściowo załagodził spór.
Przełomowy okazał się być pontyfikat Klemensa V (1305-1314), czyli arcybiskupa Bordeaux, który pod naciskiem Filipa Pięknego oraz za sprawą zamieszek antyfeudalnych we Włoszech i w Państwie Kościelnym, zgodził się na przeniesienie swojej siedziby do Awinionu w 1309 roku. Tym samym papiestwo popadło w całkowitą zależność od króla francuskiego do 1377 r. Następcy Klemensa V odkupili miasto z przyległościami i wybudowali w nim imponujący kompleks pałacowy. Niemniej przedłużający się pobyt papieży poza Rzymem spowodował utratę ich autorytetu oraz wpływów politycznych.
Kiedy na horyzoncie pojawiła się groźba utraty samego Państwa Kościelna, to papież Urban V zdecydował się w 1367 r. na powrót do Rzymu. Jednak trzy lata później pod naciskiem kardynałów francuskich osiedlił się ponownie w Awinonie.
Niewolę papieży zakończył dopiero Grzegorz XI (1370-1378), który w 1377 r. za namową św. Katarzyny Sieneńskiej siedzibę papiestwa przeniósł do Rzymu. Sam powrót nie był jednak równoznaczny z zażegnaniem kryzysu. W 1378 r. po wyborze w Rzymie następcy Grzegorza XI, Urbana VI, kler francuski dokonał bowiem wyboru antypapieża, Klemensa VII, który zapoczątkował szereg antypapieży rezydujących w Awinionie. Sytuacja ta wywołała tzw. wielką schizmę zachodnią, której kres położył sobór w Konstancji w 1417 r.