Zakonami nazywa się potocznie instytucje religijne o charakterze wspólnotowym, których członkowie dążą do świętości poprzez zachowanie trzech ślubów: czystości, ubóstwa oraz posłuszeństwa. Swoją praktyką dają oni wyraz doskonałej miłości Boga, całkowitego poświęcenia się Jego służbie, służbie bliźnim i całemu Kościołowi powszechnemu. Życie zakonne wiodą zarówno ludzie świeccy, czyli nie wyświęceni na kapłanów lub diakonów, jak i duchowni po święceniach.
W prawie kanonicznym oficjalnie funkcjonuje nazwa: instytuty życia konsekrowanego, które dzielą się z kolei na instytuty zakonne i instytuty świeckie.
Każdy zakon (instytut zakonny) posiada własne nakazy i zakazy określone w tzw. regule zakonnej. Reguły te mają charakter ogólny, stąd potrzeba uzupełniania ich przepisami zawartymi w konstytucjach, dyrektoriach ascetycznych, instrukcjach, księgach zwyczajów itd.
Włączenie w życie zakonne następuje w kilku etapach, co pozwala kandydatowi zorientować się w słuszności obranej drogi, a przełożonym daje możliwość jego oceny. Tymi etapami w Kościele zachodnim są postulat i nowicjat. Osoby należące do zakonów wyróżnia strój nazywany habitem.
Dom zakonników lub zakonnic, żyjących według zatwierdzonej reguły pod kierownictwem przełożonych (władzę w zakonie sprawuje zwykle przełożony generalny wraz z radą), nazywa się klasztorem (łac. claustrum oznacza przestrzeń zamkniętą, wydzieloną). W Kościele wschodnim funkcjonuje określenie monaster.
Należy zaznaczyć, że określenie zakonnik jest określeniem szerszym niż określenie mnich, chociaż często używane są zamiennie w języku potocznym. Zakonnikiem jest bowiem każdy, kto decyduje się na realizację rad ewangelicznych we wspólnocie. Mnicha natomiast charakteryzuje dodatkowo dobrowolna izolacja od świata i nastawienie głównie na osobiste szukanie Boga (zakony kontemplacyjne, np. klaryski, benedyktyni, bazylianie, paulini, karmelici, kartuzi, cystersi).
Monastycyzm chrześcijański – geneza
Monastycyzmem (gr. monastikos – „klasztorny”) nazywa się ruch religijny którego członkowie negują wartości życia doczesnego i praktykują życie w izolacji (przy czym owa izolacja może dotyczyć zarówno jednostki, jak i całej wspólnoty). Celem tych osób jest samorealizacja (doskonałość) do której dążą w czystości duchowej; poprzez ubóstwo, umartwianie się (akty pokutne), modlitwę i kontemplację.
Początki monastycyzmu chrześcijańskiego datuje się na 2 połowę III w. , kiedy to na pustyniach Egiptu, Palestyny i Syrii zaczęło kwitnąć życie ascetyczne. Narodziła się wówczas pierwsza odmiana monastycyzmu zwana anachoretyzmem. Anachoreci to byli pustelnicy, którzy udawali się w odosobnienie, by pędzić życie w samotności, poza wspólnotą. Wśród nich byli późniejsi święci Kościoła: św. Paweł z Teb (Paweł Pustelnik) oraz św. Antonii (Ojciec Wszystkich Mnichów).
Postawa anachoretów znalazła wielu naśladowców. Do św. Antoniego zaczęli ściągać uczniowie, pragnący poddać się jego duchowemu kierownictwu. Po wielu odmowach zdecydował się ich przyjąć i odtąd oaza Farium na pustyni w Egipcie zaczęła zapełniać się celami pustelników (miało ich być około 6000). Te pierwsze wspólnoty nazwano „laurami” (później także „ławrami”). W ten sposób narodziła się druga forma monastycyzmu – cenobityzm.
Cenobityzm zakładał życie wspólnotowe (w tym podział pracy i wspólnotę dóbr). Jego narodziny wiąże się nie tylko z postacią św. Antoniego, ale również z św. Pachomiuszem, który początkowo także był anachoretą, ale w pewnym momencie zaczęli przyłączać się do niego inni pustelnicy. Wówczas postanowił zorganizować wspólnotę. Ponieważ osób zgromadzonych
