Elżbietankami nazywa się zgromadzenia zakonne, których patronką jest św. Elżbieta Węgierska. Była ona córką króla węgierskiego Andrzeja II, żyła w I połowie XIII w. i zasłynęła z ascetycznego trybu życia oraz licznych dzieł miłosierdzia.
Pierwsze zakony elżbietanek wywodziły się z franciszkańskiego ruchu zakonów trzecich, czyli z tercjarzy. Szczególny ich rozwój miał miejsce w XIV i XV w. Obecnie działają na całym świecie. W Polsce wyróżnia się dwa zgromadzenia: Zgromadzenie Sióstr Św. Elżbiety (czyli tzw. elżbietanki śląskie – najliczniejszy żeński zakon w Polsce) oraz Zgromadzenie Sióstr Św. Elżbiety Trzeciego Zakonu Regularnego Św. Franciszka (tzw. elżbietanki cieszyńskie).
Celem wszystkich zgromadzeń, powołujących się na patronat św. Elżbiety, jest działalność społeczna i posługa bliźnim, m.in. pielęgnowanie chorych, opieka nad dziećmi upośledzonymi umysłowo, praca wychowawcza, pomoc potrzebującym ( matkom samotnie wychowującym dzieci, narkomanom, chorym na AIDS).
Elżbietanki śląskie
Zgromadzenie Sióstr Św. Elżbiety (Congregatio Sorrorum santa Elisabetha; skrót CSSE) to wspólnota kontemplacyjno-czynna powstała 27 września 1842r. w Nysie (ziemia śląska). Jej założycielką była Klara Wolf, a współzałożycielkami Matylda i Maria Merkert oraz Franciszka Werner.
Zgromadzenie szczególnie czci Najświętsze Serce Pana Jezusa oraz Matkę Bożą w tajemnicy Nawiedzenia – Święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny (31 maja) to dzień, w którym dochodzi do odnowienia ślubów zakonnych elżbietanek.
Siostry służą chorym, cierpiącym, samotnym i opuszczonym, szczególnie w ich własnych mieszkaniach. Prowadzą również działalność misyjną i duszpasterską w parafiach (jako katechetki, zakrystianki, organistki).
Obecnie zgromadzenie posiada liczne placówki w Polsce i za granicą: w Brazylii, Czechach, Danii, Izraelu, Niemczech, Norwegii, Rosji, Ukrainie, Szwecji, Włoszech i na Litwie.
Elżbietanki cieszyńskie
Powstanie Zgromadzenia Sióstr Św. Elżbiety Trzeciego Zakonu Regularnego Św. Franciszka (skrót: CEOF) wiąże się z osobą św. Apolonii, która założyła w 1626 r. w Akwizgranie klasztor św. Elżbiety dla opieki nad chorymi starcami i ubogimi. Z czasem powstawały nowe placówki – najpierw na terenie Niemiec, a następnie na obecnych terenach Czech i Polski.
W 1736 r. elżbietanki przybyły do Wrocławia, gdzie zetknęła się z nimi mieszkanka Cieszyna, Maria Frank. Wpadła ona na pomysł założenia placówki również w swym rodzinnym mieście. W ten sposób w 1753 r. elżbietanki znalazły się w Cieszynie, od którego pochodzi ich potoczna nazwa.
Głównym zadaniem sióstr elżbietanek jest pielęgnowanie chorych i pomoc w duszpasterstwie parafialnym. Żyją według III Reguły św. Franciszka ślubując posłuszeństwo, ubóstwo i czystość. Aktualnie polska prowincja posiada domy w Zabrzegu, Tarnawie, Miotku, Bytomiu (Łagiewniki), Bobrownikach Śląskich, Katowicach i Dortmundzie (Niemcy). Łącznie mieszka w nich ponad 60 sióstr.