Laikatem (gr. „lud”), czyli ludźmi świeckimi, nazywa się w Kościele katolickim wszystkich wiernych, którzy nie otrzymali święceń wyższych i nie są duchownymi, niemniej zostali w pełni włączeni w Kościół poprzez sakramenty wtajemniczenia (chrzest, bierzmowanie i Eucharystię).
Podział na duchowieństwo i laikat sięga już czasów Kościoła apostolskiego, ale przyjmuje się, że to w IV w., za sprawą cesarza Konstantego Wielkiego, duchowieństwo uzyskało status stanu wyodrębnionego z reszty społeczeństwa.
Ostre rozróżnienie na świeckich i duchownych zaowocowało poglądem, że tylko przedstawiciele kleru są prawdziwym Kościołem, a stan świeckich przez wieki traktowany był jako drugorzędny. Do zmiany punktu widzenia doszło dopiero oficjalnie po Soborze Watykańskim II (1962-1965), który nie tylko podkreślił, że Kościół się składa z całego Ludu Bożego, a nie z samej hierarchii, lecz również przypomniał świeckim wiernym o ich powołaniu do świętości, obowiązku apostolstwa oraz o odpowiedzialności za Kościół i cały świat. W podobnym tonie wypowiedział się również Jan Paweł II w swojej adhortacji apostolskiej „Christifideles laici” (1988 r.).
Współcześnie w polskich Kościołach do najpopularniejszych wśród ludzi świeckich grup religijnych należą: Żywy Różaniec, ministranci, koła różańcowe, Liturgiczna Służba Ołtarza, schola (chóry dziecięce), liczne grupy modlitewne, Ruch Światło-Życie Oaza, Rycerstwo Niepokalanej, rady parafialne oraz Akcja Katolicka.
W dzisiejszych czasach prawie każda parafia stanowi zaplecze działania organizacji, ruchów i stowarzyszeń wiernych świeckich. Działalność laikatu w Kościele nie musi być jednak ograniczona wyłącznie do udziału w życiu parafialnym. Obecnie świeccy mogą również zostawać członkami diecezjalnych rad duszpasterskich i brać udział w synodach diecezjalnych i ogólnokrajowych.
Warto nadmienić, że stowarzyszenia wiernych świeckich dzielą się na stowarzyszenia świeckich, które powoływane są odgórnie przez władzę kościelną oraz stowarzyszenia prywatne, czyli ruchy i wspólnoty powstałe z inicjatywy wiernych. Te drugie, aby móc nazywać się „katolickimi”, muszą uzyskać zezwolenie Kościoła (kanon 300 KPK). Zezwolenie takie zostaje wydane dopiero po zbadaniu zgodności misji i działań zgromadzenia z doktryną katolicką. Ponadto świeccy działacze nie mogą nadużywać autorytetu Kościoła dla celów prywatnych, czy politycznych.
Instytuty świeckie
Instytuty świeckie to nowa forma życia konsekrowanego w Kościele katolickim, zatwierdzona dopiero 2 lutego 1947 r. przez papieża Piusa XII. Ich zadaniem jest zrzeszanie osób, które składają śluby czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, ale równocześnie żyją w swoim świeckim otoczeniu – pojedynczo lub we wspólnotach. Nie należy mylić ich z zakonnikami.
Członkowie instytutów świeckich żyją i pracują jak inni świeccy katolicy. Nie odróżniają się ubiorem i nie noszą żadnych oznak swoje konsekracji. Ich głównym zadaniem i celem jest działalność apostolska oraz uczestnictwo w zadaniu ewangelizacyjnym Kościoła. Kandydatami do instytutów świeckich mogą być wyłącznie osoby pełnoletnie i nieżyjące w związku małżeńskim.
Współcześnie na świecie działa 214 instytutów świeckich; 72 z nich zostały zatwierdzone na prawie papieskim, a 132 na prawie diecezjalnym. Łącznie należy do nich ok. 40 tys. świeckich konsekrowanych. Niektóre instytuty prowadzą własne dzieła np. domy rekolekcyjne, wydawnictwa, placówki naukowo-dydaktyczne.
W Polsce żyje ponad 1100 osób świeckich konsekrowanych, które gromadzą się w 34 instytutach. Spośród nich najliczniejszymi są Świecki Instytut Maryi Służebnicy Pańskiej, „Elianum” oraz żeński Instytut Świecki Chrystusa Króla.