Kościół w Średniowieczu – Kościół na Wschodzie
Największe ośrodki kościoła we wczesnym średniowieczu znajdowały się w Bizancjum. Chrześcijaństwo na Wschodzie było religią państwową, a organizacje kościelne wchodziły w skład cesarstwa. Głównym zwierzchnikiem kościoła był cesarz.
Do lat trzydziestych VII w. funkcjonowały cztery patriarchaty – Aleksandrii, Antiochii, Jerozolimy i Konstantynopola. Najistotniejsze kwestie dotyczące wiary rozstrzygano na soborach, które zwoływał władca.
Ważnym elementem organizacji kościelnej stały się klasztory, które powstały z ruchu pustelniczego. Żyjący do IV w. w odosobnieniu pustelnicy, zaczęli tworzyć wspólnoty. W roku 370 została nadana tzw. reguła bazyliańska przez biskupa Cezarei. Był to zapis zasad, według których dana wspólnota powinna funkcjonować.
W efekcie ekspansji muzułmańskiej w VII w. Cesarstwo Wschodnie utraciło terytoria w Afryce Północnej oraz na Bliskim Wschodzie, w tym trzy pierwsze patriarchaty. Doprowadziło to do wzrostu znaczenia ostatniego okręgu kościelnego – Konstantynopola. Patriarcha dążył do zwierzchnictwa nad całym kościołem, co było przyczyną konfliktów z papiestwem.
Kościół w Średniowieczu – Kościół na Zachodzie
Do dwóch najważniejszych zjawisk w Cesarstwie Zachodnim należały – stosunki kościoła z germańskimi barbarzyńcami oraz kształtowanie się papiestwa.
Większość plemion germańskich, które najechały a następnie osiedliły się na obszarze cesarstwa zachodniego, wyznawała arianizm. Była to chrześcijańska herezja pochodząca z nauk Ariusza – kapłana oraz filozofa z IV w.. Ich poglądy pomimo, że potępione przez sobory, rozprzestrzeniły się między liczne plemiona germańskie – Ostrogoci, Wizygoci, Swebowie, Wandalowie oraz Longobardowie. Tutaj też pojawiał się konflikt między ludnością podbitą wyznającą katolicyzm, a barbarzyńskimi zdobywcami wyznającymi arianizm.
Inaczej przedstawiała się sytuacja Franków zajmujących obszary Galii. W trakcie tworzenia się ich państwa, władca Franków – Chlodwig w roku 496 przyjął chrzest. Jego królestwo stało się jednym z najpotężniejszych na Zachodzie, narzucił swoje zwierzchnictwo innym plemionom germańskim. Z tego też względu przyjęcie chrztu oraz związek kościoła rzymskiego z państwem Franków, stało się jednym z najważniejszych punktów w dziejach średniowiecznej Europy.
Już od wczesnego średniowiecza papiestwo wiodło prym w Kościele zachodnim, jako potwierdzenie swojego pierwszeństwa z faktu następstwa po Świętym Piotrze. Po okresie najazdów barbarzyńców oraz ostatecznym upadku starożytnych władz na zachodzie, papież stał się nowym zarządcą Rzymu. W późniejszych okresach zamętu, kościół funkcjonował jako organ utrzymujący łączność z korzeniami antycznymi.
Do jednych z najwybitniejszych przedstawicieli kościoła, w epoce średniowiecza, należał papież – Grzegorz I Wielki (590 – 604). Dzięki niemu m. in. zostało utwierdzone chrześcijaństwo w Anglii, za sprawą wysłanych przez niego misjonarzy.
Dla pozycji papiestwa na zachodzie istotną kwestią był sojusz z przedstawicielami dynastii Karolingów. Papież poparł Pepina Krótkiego w jego próbach obalenia władzy Merowingów. W zamian Pepin zorganizował wyprawę zbrojną przeciwko Longobardom zagrażającym Rzymowi. Następnie władca Franków utworzył Państwo Kościelne we Włoszech nad którym władze przekazał papieżowi. Sojusz papiestwa oraz Franków umocnił następca Pepina, jego syn – Karol Wielki. Ten ostatni został koronowany przez papieża w roku 800 podczas Nabożeństwa Bożonarodzeniowego na cesarza rzymskiego.
