Poza funkcjami religijnymi oraz kulturalnymi kościół w średniowieczu pełnił również funkcje polityczne. Od okresu wczesnego średniowiecza stanowił także ośrodek władzy. Na skutek najazdów barbarzyńskich w zachodniej części cesarstwa zniknęła władza cesarska oraz reszta instytucji politycznej. Pomimo zmieniającej się sytuacji kolejni papieże pełnili swoje urzędy nieprzerwanie, zarządzali Rzymem, a od roku 754 na skutek sojuszu z Pepinem Krótkim także Państwem Kościelnym.
Formowanie się państw barbarzyńskich, które uzyskiwały coraz większą niezależność, doprowadziło do uzależnienia lokalnych władz duchownych od władzy króla, a odrodzenie cesarstwa – uzależnienie papieża od cesarza. Nie doprowadziło to jednak do zaniechania prób, jakie podejmował kościół - postawienia władzy duchownej nad świecką.
Cele kościoła ujawniły się z wielką siłą w XI w. po licznych reformach, które wzmocniły jego organizację. Od tego okresu cesarz oraz lud rzymski nie mieli już prawa odwoływania papieża z pełnionej przez niego funkcji. Papieży wybierało konklawe – zgromadzenie kardynałów.
W okresie gdy papieżem wybrano Grzegorza VII, rozpoczął on walkę z królem Niemiec Henrykiem IV o władzę w obrębie zachodniego chrześcijaństwa. Pomimo, że obie strony dążyły do zdobycia przewagi w Europie Łacińskiej, to sam spór dotyczył kwestii mianowania biskupów – inwestytury. Dzięki niej papież miałby zagwarantowaną kontrolę nad lokalnym kościołem w Niemczech. Z drugiej strony Henryk IV rządził za pośrednictwem wasali. W szczególności mógł liczyć na wasali pochodzących z duchowieństwa, gdyż ich lenna nie były dziedziczne, a przywileje cesarskie pozwalały na dobór odpowiednich wiernych władcy stronników. Tak więc odebranie tego prawa władcy Niemieckiemu, pozbawiłoby go podstaw jego władzy.
Spór między papieżem Grzegorzem VII, a Henrykiem IV – władcą niemieckim, pomimo dramatycznych walk nie został rozwiązany. Do kompromisu doszło dopiero w roku 1122 na mocy konkordatu w Wormacji. Układ między papieżem Kalikstą II, a cesarzem Niemiec Henrykiem V stanowił, że od tej pory biskupów będzie powoływał papież, a lenna oraz władzę polityczną pozostaną w gestii cesarza.
W połowie XII w. doprowadzono do uznania równorzędności między władzą duchową a świecką. W kolejnym wieku, za pontyfikatu Innocentego III i jego następców, papiestwo osiągnęło szczyt swojej dotychczasowej potęgi. Za swojego zwierzchnika Stolicę Apostolską uznawały wówczas – Anglia, Polska, Królestwo Neapolu, Portugalia, Węgry, Aragonia oraz Chorwacja. Do Rzymu z monarchii europejskich napływały daniny nazywane – świętopietrzem.
Kuria Rzymska, w ówczesnym czasie, stała się niezwykle sprawnie działającym urzędem. W jej obrębie działali wybitni prawnicy, a powstałe prawo kanoniczne (kościelne) stało się wzorem dla prawa europejskiego.
Pomimo konfliktu między Filipem IV – królem Francji, a papieżem Bonifacym VIII na przełomie XIII i XIV w. o dochody z dziesięcin kościelnych, władza kościelna oraz pozycja papieża pozostawała silna.