Ze względu na przemiany historyczne, epokę Średniowiecza dzieli się na trzy okresy – wczesnego średniowiecza od około V do X w., następnie rozkwit średniowiecza od przełomu X i XI w. do końca XIII w. oraz późne średniowiecze przypadający na schyłek XIV i XV wieku. W przypadku obszaru Europy Środkowo – Wschodniej, który później został włączony do kręgu cywilizacji chrześcijańskiej, wczesne średniowiecze to okres wydłużony aż do schyłku XII wieku.
Cechy nowej epoki kształtowały się przez większość pierwszego z trzech okresów. Czasy rozkwitu charakteryzowały się najpełniejszym uformowaniem cech cywilizacji średniowiecznej. Został one rozciągnięte na tereny Europy Środkowo – Wschodniej oraz Północnej. Natomiast schyłek średniowiecza, to zdecydowanie czas kryzysu, wojen oraz istotnych zmian w kwestii organizacji gospodarki i państwa. Okres ten charakteryzowało również załamywanie się kultury, przy jednoczesnym powstawaniu nowych jej form. Wszystkie te negatywne zjawiska nie objęły jednak Europy Środkowej. W efekcie w okresie późnego średniowiecza zmniejszyła różnice dzielące ją od lepiej rozwiniętych obszarów zachodnich.
Humaniści ocenili Średniowiecze bardzo negatywnie. Był to według nich czas stracony, okres zerwania ciągłości dziejów, czasy barbarzyństwa. Niechętne nastawianie do średniowiecza mieli również ludzie oświecenia. Epoka ta była dla nich czasem, w którym ludzkie decyzje oraz działania zamiast opierać się na rozumie (jak to czyniono w Oświeceniu), opierały się na wierze, często fanatycznej.
Jednak naukowe poznanie tej epoki zmienia pogląd na wartość kultury oraz zarzucanie ówczesnym ludziom barbarzyństwa. Dorobek antyku nie został wówczas całkowicie zaprzepaszczony, jak uznawano to wcześniej. W średniowieczu kopiowano oraz czytano dzieła filozoficzne. Prawo rzymskie zostało wykorzystane przez ówczesnych prawników do stworzenia podstaw władzy królewskiej.
W rezultacie pośrednictwa uczonych muzułmańskich, średniowieczna Europa znała prace starożytnych medyków – Hipokratesa oraz Galena. Dodatkowo sama łacina, pomimo że uległa barbaryzacji, została uproszona i poddana wpływom języków germańskich, pełniła funkcje łącznika pomiędzy dwoma epokami. Chrześcijaństwo, przenikające całość kultury średniowiecznej, również powstało w starożytności.
We wcześniejszych okresach plemiona barbarzyńskie utożsamiano tylko i wyłącznie z niszczącą siłą. Współcześnie dorobek Germanów oraz Słowian postrzega się jako drugie źródło kultury średniowiecznej – obok starożytności. Dla dziejów Europy kamieniem milowym stało się przyjęcie przez Franków chrztu. Królestwo jakie się wówczas uformowało stało się ośrodkiem, z którego chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się wśród plemion germańskich osiadłych na wschód od Renu.
Germanie oraz Słowianie wnieśli do kultury europejskiej swoje koncepcje władzy królewskiej oraz książęcej, pojmowanie więzów społecznych i stosunek do małych ojczyzn. Dodatkowo wpłynęli również na językowe zróżnicowanie kultury europejskiej. W średniowieczu nastąpiło łącznie się zróżnicowanych przejawów kultury.
Współcześni Europejczycy są spadkobiercami kultury średniowiecznej. Wówczas to bowiem powstała europejska tożsamość. Uformował się wówczas typ oraz przestrzenny zasięg cywilizacji europejskiej.