Podstawą kultury islamu jest szariat, czyli prawo religijne, którego źródło znajduje się w Koranie i Sunnie. Prawo to ma charakter totalitarny i obejmuje wszystkie dziedziny życia wyznawcy islamu. Każdy czyn ludzki, każde zachowanie jest w nim przewidziane, sklasyfikowane i ocenione. To dzięki szariatowi islam stał się nie tylko religią, lecz także odrębnym, zamkniętym systemem kulturowym.
Pismo w kulturze islamu ma charakter uświęcony. Muzułmanie wierzą, że stworzył je sam Bóg. Wiąże się z tym także kwestia tłumaczeń Koranu – skoro Allah przemawiał do Mahometa po arabsku, to nie można dokonywać przekładu na inne języki. W przeszłości ceniono niezwykle zawód kopisty jako człowieka obcującego z sacrum. Z czasem szacunek i poważanie dla Koranu przeniesiono też na inne książki. Do dziś w dużej mierze magia ochronna i lecznicza opiera się na zapisanych świętymi tekstami przedmiotach – amuletach. Ważną rolę w kulturze islamu odgrywa kaligrafia, która często stanowi jeden z elementów zdobniczych architektury.
Sztuka islamu jest bardzo heterogeniczna, gdyż tworzyły ją etnicznie ludy i narody mówiące wieloma językami, które w różnych momentach trwania cywilizacji islamu przyjmowały tę religię. Można ją podzielić na sztukę sakralną (związaną z tradycją Koranu i poezją mistyczną) oraz sztukę świecką. Ze względu na dogmat o jedyności Boga (tauhid) sztuka sakralna nie zawiera żadnych przedstawień figuralnych. Nieznana jest jednak sama geneza ikonoklazmu muzułmańskiego – Koran nie mówi nic przeciwko tworzeniu przedstawień figuralnych. Obecnie tłumaczy się zakaz tym, że człowiek nie może naśladować Boga w dziele stworzenia. Chodzi również o to, aby postaci wyrzeźbione i namalowane nie stały się przedmiotem kultu. Zakaz ikonoklastyczny doprowadził do powstania specyficznej ornamentyki, w tym arabeski (motywy roślinne i geometryczne; abstrakcyjność). Kryteriami estetycznymi sztuki islamu są wyrazistość linii i barw, dbałość o efekt światłocieniowy oraz połysk. Istotną cechą formalną sztuki islamu był niezwykły rozwój dekoracji pokrywającej każdą powierzchnię przedmiotu niezależnie od materiału z jakiego został wykonany. Wśród artystów wielu pozostało anonimowych. W ramach kultury islamu nie rozwinęło się malarstwo sztalugowe ani rzeźba. Kwitło natomiast malarstwo miniaturowe. Szczególnie dekoracyjnie traktowano cenniejsze egzemplarze Koranu. Chlubę rzemiosła kręgu islamu stanowi do dziś ceramika.
Kwestie małżeństwa i rodziny w islamie również podlegają regulacji przez prawo szariatu. Istnieje podział obowiązków według płci: mężczyzna ma utrzymać rodzinę, a kobieta rodzić dzieci i się nimi opiekować. W islamie dozwolona jest poligamia (wielożeństwo); zakaz obowiązuje obecnie w Tunezji i w Turcji. Przed ślubem podpisuje się specjalny kontrakt. Muzułmanka może poślubić wyłącznie wyznawcę islamu, natomiast muzułmanin ma prawo wejść w związek małżeński z niemuzułmanką monoteistką.
Seks i seksualność nie jest tematem tabu w kulturze islamu, gdyż religia ta traktuje ciało jako wartość pozytywną. Muzułmanie przyjmują, że relacja ciało-psychika to relacja jedności i uzupełnienia, psychosomatycznej całości. Stąd celem aktu seksualnego z punktu widzenia islamu jest nie tylko prokreacja, ale również obustronna przyjemność. Stosunki płciowe są oceniane jako dobre, ale nie można ich nawiązywać w czasie menstruacji, podczas ramadanu, 40 dni po porodzie i w trakcie pielgrzymki do Mekki. Homoseksualizm jest zakazany w Koranie. Islam dopuszcza antykoncepcję, ale oboje małżonkowie powinni się na nią zgodzić. Kultura islamu stworzyła bogatą poezję i literaturę erotyczną, a także traktaty poświęcone sztuce miłosnej.
Śmierć w kulturze islamu jest przez muzułmanów przyjmowana ze spokojem. Jest postrzegana jako przejście do nowego życia. Po śmierci ciało zmarłego jest obmywane, a następnie owijane w całun. Pochówek powinien nastąpić jak najszybciej, najlepiej do 24 godzin po śmierci. Żałoba to kwestia tradycji lokalnej, może trwać od kilku dni aż do roku. Nie ma w islamie tradycji ozdabiania grobów. Zazwyczaj tylko raz w roku (w ramadanie) groby bliskich się odwiedza, ale nigdy nie przystraja.