Fundamentalizmem religijnym nazywa się ruch o charakterze skrajnie konserwatywnym, którego zwolennicy przeciwstawiają się jakimkolwiek zmianom w obrębie religii, obyczajowości itd. Przyjmują jednocześnie, że posiadają monopol na prawdę i nie dopuszczają możliwości dialogu z innymi koncepcjami. Jednym z przykładów takiego ruchu jest fundamentalizm islamski.
Fundamentalizm islamski zrodził się w wyniku kontaktów cywilizacji islamskiej z Zachodem na przełomie XVIII i XIX wieku. Obserwujący Zachód przedstawiciele świata muzułmańskiego zauważyli wówczas, że ich cywilizacja, w przeszłości stojąca pod wieloma aspektami wyżej niż euroamerykańska, współcześnie jest znacznie słabsza i została w tyle pod względem rozwoju technologicznego. Na te obserwacje muzułmanie zareagowali dwojako. Jedni zwrócili się w kierunku modernistycznym, nieprzywiązanym do litery prawa, Koranu, i – chcąc dorównać cywilizacji euroamerykańskiej – naśladowali jej działania, popierając m.in. rozdział państwa od religii. Pozostali postrzegali Zachód jako zagrożenie dla tożsamości oraz wartości islamu i zdecydowali się powrócić do fundamentów (źródeł), aby przywrócić dawną świetność swojej cywilizacji, przy jednoczesnej ochronie przed amerykanizacją i westernizacją tego co lokalne, własne. Na gruncie ich poglądów wyłonił się fundamentalizm islamski.
Zwolennicy fundamentalizm dążą do utworzenia teokratycznego państwa muzułmańskiego, które byłoby w całości oparte wyłącznie na prawie szariatu (islamizm). Uważają że wszystkie dziedziny życia (polityka, gospodarka, życie społeczne) powinny być regulowane przepisami i nakazami zawartymi w Koranie (integryzm). Wiąże się z tym (ponowne) upolitycznienie religii – islam nie jest wyłącznie prywatną sprawą wierzących, ale jest narzędziem polityki.
Fundamentaliści islamscy opowiadają się przeciwko wpływom nieislamskim i przeciwko modernizacji islamu przez swoich współwyznawców. Całościowo odrzucają cywilizację euroamerykańską, gdyż Zachód utożsamiają z upadkiem wszelkich wartości moralnych, z demoralizacją. Zjawisko religii prywatnej uważają za świat zamaskowanego politeizmu, gdyż religia według fundamentalistów powinna wyznaczać normy dla całych społeczeństw. Krytykują ideę państwa świeckiego i demokratycznego oraz ostro zwracają się przeciwko innowiercom oraz krajom Zachodu. Zdarza się, że fundamentaliści występują przeciw swoim własnym rządom, jeśli te utrzymują przyjazne kontakty z państwami cywilizacji euroamerykańskiej.
Fundamentaliści islamscy w kwestii wiary nie różnią się od pozostałych muzułmanów, poza podejściem do dżihadu, który jest podstawową formą realizowania powrotu do fundamentu. Działają zatem w łonie islamu i nie stanowią osobnego odłamu religijnego. Fundamentalistami są zarówno szyici jak i sunnici.
Fundamentalizm islamski można podzielić na dwa nurty: nurt radykalny i umiarkowany. Radykalne grupy fundamentalistyczne dążą do utworzenia państwa islamu na drodze rewolucyjnych przemian, natomiast umiarkowane chcą osiągnąć cel, stosując środki konstytucyjne i parlamentarne. Wśród największych organizacji nurtu radykalnego wymienia się: stowarzyszenie Bracia Muzułmanie (powstałe w 1928 r. w Egipcie), Hamas i Hezbollah.
Największy rozwój tendencji fundamentalistycznych nastąpił w latach 70. XX w., kiedy to w wyniku embarga naftowego po wojnie arabsko-izraelskiej (1973 r.) doszło do znacznego wzbogacenia się konserwatywnych państw muzułmańskich wspierających ruchy antyzachodnie i fundamentalistyczne. To poparcie zwiększyło się jeszcze bardziej po rewolucji w Iranie (1978-1979), której owocem była pierwsza republika muzułmańska. Na jej czele stanął ajatollah Ruhollah Chomeini.
Współcześnie do głosu coraz częściej dochodzą międzynarodowe organizacje fanatycznych terrorystów, które w imię islamu dokonują aktów agresji na symbole kultury zachodniej (m.in. atak na World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie - 11 IX 2001). Należy jednak zaznaczyć, że nie wszyscy fundamentaliści to terroryści.