Islam pojawił się w VII w. na Półwyspie Arabskim jako rozwinięcie judaistycznego i chrześcijańskiego monoteizmu. Założycielem nowej religii był Muhammad Ibn Abd Allah (ok. 570–632), znany w Europie jako Mahomet, uznawany przez muzułmanów za ostatniego proroka Bożego, znajdującego się w szeregu rozpoczętym przez Adama i kontynuowanym przez Jezusa.
Wyznawcy islamu wierzą, że Mahomet otrzymał objawienie Boże, które później zostało spisane w Koranie (arab. czytanie). Pierwszą jego wizję datuje się na 610 r. Wówczas w jaskini Hira miał się ukazać Mahometowi archanioł Gabriel (arab. Dżibril) i powołać go do głoszenia monoteizmu, tj. wiary w Jednego Boga. Należy przy tym pamiętać, że wierzenia ówczesnych Arabów cechował politeizm. Ten okres przed islamem nazywany jest dżahilliją, co dosłownie oznacza „czas ciemnoty, barbarzyństwa, nieświadomości”.
Pierwszymi wyznawcami islamu byli najbliżsi krewni proroka (m.in. żona Chadidża, stryj Abu Talib i jego syn Ali). Dopiero po upływie trzech lat Mahomet rozpoczął publiczne głoszenie zasad nowej wiary wśród mieszkańców Mekki, swojego rodzinnego miasta. Proponowany przez proroka monoteizm szybko zdobywał nowych zwolenników, ale równocześnie rosła liczba jego przeciwników, powołujących się na tradycję przodków. W efekcie w 622 r. Mahomet wraz ze swoimi zwolennikami przeniósł się do Medyny. Wydarzenie to nazywane jest w islamie hidżrą (arab. emigracja, wywędrowanie, opuszczenie szczepu) i uważa się je za oficjalny początek ery muzułmańskiej. Począwszy od niej liczone są kolejne lata islamskiego kalendarza.
W okresie medyńskim Mahomet ostatecznie zerwał z judaizmem i chrześcijaństwem, nadając islamowi odrębną tożsamość: dniem świątecznym stał się piątek zamiast soboty; zaczęto modlić się w kierunku Mekki zamiast Jerozolimy; trąby i gongi wzywające na modlitwę zastąpiło śpiewne nawoływanie („azzan”), zaś miesiącem postu ustalono ramadan. W Medynie powstała pierwsza gmina muzułmańska – umma. Sama koncepcja ummy stanowiła rewolucję w światopoglądzie ówczesnych Arabów. Dotychczas liczyła się bowiem wyłącznie więź plemienna i klanowa, tymczasem Mahomet jako podstawę społecznej więzi wprowadził wiarę w tego samego Boga i tym samym stworzył organizację państwową opartą na muzułmańskiej doktrynie religijnej.
Okres medyński był także okresem ekspansji militarnej Mahometa. Zdobywał on środki na prowadzenie walki, przejmując karawany podążające z Mekki, zajmował oazy żydowskie i podporządkowywał sobie arabskie plemiona. Dnia 11 stycznia 630 r. Mahomet osiągnął swój główny cel – zajął Mekkę i nakłonił jej mieszkańców do przyjęcia monoteizmu. Zmarł w 632 r.
Po śmierci proroka pojawił się problem przejęcia władzy, gdyż Mahomet nie wyznaczył następcy ani nie miał męskiego potomka. Wówczas na czele muzułmanów stanął jego teść, Abu Bakr, który przyjął tytuł kalifa. Lata 632-661 to okres panowania tzw. Kalifów Sprawiedliwych. Byli oni wybierani przez społeczność. Po Abu Bakrze panowali Umar, Usman i Ali. Sprawowali równocześnie władzę polityczną i religijną.
Za panowania Kalifów Sprawiedliwych ukształtowały się zasady religijnego i politycznego funkcjonowania wspólnoty muzułmańskiej (ummy) oraz państwa stworzonego przez Arabów wskutek licznych podbojów. Ustne nauki proroka zebrane zostały i spisane przez sekretarza Proroka, Zajda Ibn Sabita, w 653 r. w świętej księdze islamu – Koranie. Ponadto stopniowo zaczęto spisywać prawa, oparte na wzorze postępowania Mahometa, zwane Sunną. Ostateczną wersję Sunny sporządzono w IX w.
Początkowo islam był religią narodową Arabów, która zjednoczyła rozbite plemiona. Już jednak za czasów Kalifów
