Początki malarstwa realistycznego
Realizm w malarstwie zapoczątkowany został w połowie XIX stulecia. Kolebką tego prądu artystycznego była ówczesna Francja, w której miał miejsce bardzo szybki rozwój sztuki. Pierwszy artystą, który posłużył się terminem „realizm”, był Gustave Courbet – jeden z najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku.
Realizm w malarstwie - cechy i założenia malarstwa realistycznego
Malarstwo realistyczne kategorycznie zerwało z panującym wówczas w najważniejszych kręgach artystycznych akademizmem (był to nurt popularyzowany przez wszystkie Akademie Sztuk Pięknych). Główną tematyką dzieł realistycznych były sceny z życia prostych ludzi. Malarze, podobnie jak pisarze, starali się jak najdokładniej oddać realia codzienności. Odżegnywali się więc od monumentalnych płócien ukazujących sceny mitologiczne i różnego rodzaju niesamowite postaci (było to charakterystyczne dla akademizmu). Swoje obrazy utrzymywali w stonowanej kolorystyce, unikając przy tym zbędnych akcentów.
 |
| Gustave Courbet „Śpiąca prządka” (1853) |
W bogatym nurcie malarstwa realistycznego wyróżnia się kilka szkół różniących się między sobą sposobem postrzegania sztuki i realizacją postulatów realizmu oraz działających w odmiennych rejonach Europy.
Przedstawiciele realizmu w malarstwie - Paryż
Ośrodkiem realistów był Paryż. Głównym wyznacznikiem ich poglądu na malarstwo był postulat ukazywania scen z życia codziennego, jakie zobaczyć może każdy człowiek. Odrzucali oni tradycję tej gałęzi sztuki (kwestionowanie dokonań akademizmu), twierdząc przy tym, iż twórczość winna być demokratyczna i każdy powinien samodzielnie dobierać interesującą go tematykę. Poczynili także wiele cennych odkryć na płaszczyźnie ludzkiej percepcji, zawierając w swoich dziełach ciekawe punkty widzenia i efekty świetlne.
Malarstwo realistów nie cieszyły się poważaniem wśród elit ówczesnego Paryża. Szczególnie trudna do zrozumienia była szczera i przyziemna tematyka tych dzieł, która dotykała sfer obcych dla ludzi obracających się w wyższych kręgach.
Najważniejszymi przedstawicielami realistów we Francji byli: Gustave Courbet („Kamieniarze”, „Pogrzeb w Ornans”), Jean Francois Millet („Kobiety zbierające kłosy”), Honore Daumier („Młynarz, jego syn i osioł”, „Wagon trzeciej klasy”).
Szkoła z Barbizon
Szkoła z Barbizon działała w okresie od 1830 do 1870 r. w miejscowości Barbizon we Francji. Artyści ją reprezentujący tematykę do swoich dzieł czerpali głównie ze świata przyrody, tworząc pejzaże, sceny rodzajowe itp. Ich obrazy utrzymane były zazwyczaj w ciepłej, lecz stonowanej kolorystyce. Wiele wysiłku inwestowali w uzyskanie odpowiednich efektów świetlnych, np. promieni słonecznych przedzierających się przez gałęzie.
Do najbardziej znaczących reprezentantów szkoły barbizońskiej zalicza się m.in.: Jeana Francoisa Milleta, Jeana Baptistę Camile'a Corrota („Wóz z sianem”) oraz Julesa Dupre („Dęby nad bagniskiem”).
Pieriedwiżnicy
Pieriedwiżnicy byli grupą realistów działających w Rosji. Wykorzystywali oni malarstwo do walki o lepsze jutro ludzi zamieszkujących ten kraj. Najczęściej ukazywali sceny rodzajowe z życia ludzi należących do najniższych sfer, co miało udokumentować zacofanie Rosji i skłonić odpowiednie osoby do przedsięwzięcia reform. Korzystali również z takich form jak: pejzaże, sceny historyczne i batalistyczne oraz portrety.
 |
| Wasilij Pierow „Trojka” (1866) |
W skład Pieriedwiżników wchodzili głównie absolwenci szkoły petersburskiej. Wśród licznych reprezentantów tej szkoły warto wymienić m.in.:. Ilję Riepina („Burłacy na wodzie”, „Kozacy piszą list do sułtana”), Wasilija Pierowa („Łowcy ptaków”, „Wiejski pogrzeb”) oraz Abrama Archipowa („Praczki”).
Szkoła haska
Elementy realizmu można odnaleźć także w twórczości artystów należących do szkoły haskiej, skupiającej głównie Holendrów. Na swoich płótnach zazwyczaj ukazywali oni sceny rodzajowe i pejzaże. Początkowo posługiwali się ciemną, posępną wręcz kolorystyką, jednak z czasem ich obrazy stały się „lżejsze” (najprawdopodobniej stało się tak pod wpływem impresjonizmu). Ono także ukazywali często życie prostych ludzi – głównie robotników i rybaków.
Wśród najważniejszych przedstawicieli szkoły haskiej warto wymienić m.in.: Johana Hendrika Weissenbrucha („Młyn”, „Wózek na plaży”) oraz Jozefa Israelsa („Żydowskie wesele”).
Malarstwo realistyczne w Polsce
Malarstwo realistyczne rozprzestrzeniło się z Francji na tereny całej niemal Europy. Także na terenach dawnej Polski, gnębionych obecnie przez trzech zaborców, tworzyli artyści, którzy wyznawali zasady opracowane w Paryżu.
Za dwóch najważniejszych twórców tego nurtu na ziemiach polskich uznaje się Józefa Chełmońskiego („Babie lato”, „Wypłata robocizny”, „Bociany”, „Wołyńskie miasteczko”) oraz Aleksandra Gierymskiego („Gra w mora”, „Żydówka z cytrynami”, „Powiśle”, „Święto trąbek”).
Pierwszego z nich uznawano za malarza „łagodnego”, który unikał w swojej twórczości ukazywania przykrych aspektów życia. Natomiast w dorobku artystycznym drugiego widoczne są bardzo liczne próby ukazania nędzy i biedoty (np. seria obrazów z Powiśla), dlatego też określano go mianem krytycznego. Inni przedstawiciele polskiego malarstwa realistycznego to m.in.: Juliusz Kossak („Pejzaż z krowami”, „Woźnica warszawski”), Wojciech Kossak („Rugi pruskie”, „Kanonier i dziewczyna”) oraz Julian Fałat („Plebania w Wyszatycach”, „Modlący się starzec”).