 |
| Jan Matejko - autoportret (1892) |
Jan Alojzy Matejko urodził się w roku 1838 w Krakowie. Jego ojciec, Franciszek Matejko, był z pochodzenia Czechem, jego nazwisko oryginalnie brzmiało: Matějka. Do Polski przybył jako nauczyciel muzyki i guwerner. Najpierw został zatrudniony u rodziny Wodzickich w Kościelnikach, a następnie przeprowadził się do Krakowa. W Krakowie pojął za żonę Karolinę Rossenberg. Małżeństwo zamieszkało przy ulicy Floriańskiej, tam też wychowywał się młody Jan i dziesięcioro jego rodzeństwa. Jan to dziewiąte dziecko. Rodzina Matejków była bardzo liczna i zróżnicowana kulturowo. Ojciec był Czechem, matka pochodziła z rodziny polsko-niemieckiej – on był katolikiem, ona protestantką.
W 1845 r., mając siedem lat, Jan stracił matkę, co było poważnym ciosem dla małego chłopca. Opieki nad liczną gromadką podjęła się siostra Joanny, jednak ani ona, ani ojciec dzieci nie mieli dla niech zbyt wiele czasu. Mały Jan borykał się z rożnymi lękami i poczuciem osamotnienia. Faktem jest, że miał źle zrośnięty nos. W dzieciństwie musiał mieć jakiś wypadek i nikt nie zadbał, by właściwie go opatrzyć.
Od wczesnych lat Jan zdradzał zdolności artystyczne, jednak ojciec nie pochwalał jego pasji. W szkole św. Barbary, do której uczęszczał od 1847 roku, radził sobie bardzo słabo. Brakowało mu akceptacji ze strony ojca i rówieśników. Bliskie relacje nawiązał z rodziną Giebułtowskich, u których czuł się lepiej niż we własnym domu.
Ważną zmianą w życiu młodego Jana Matejki było rozpoczęcie nauki w Szkole Sztuk Pięknych. Miał wówczas 13 lat. I choć nadal borykał się z wieloma trudnościami w nauce, też finansowymi i problemami ze wzrokiem, w końcu mógł realizować swoją największą pasję. Tu poznał swoich pierwszych mistrzów: Józefa Kremera i Władysława Łuszczkiewicza. Za ich sprawą zaczął tworzyć tzw. „Skarbczyk” – zbiór szkiców, detali, fragmentów.
W 1858 roku Matejko, dzięki otrzymanemu stypendium mógł wyjechać na studia do Monachium. Już wcześniej skłaniał się ku malarstwu historycznemu, tu dodatkowo zainspirował się twórczością Delaroche'a i Carla von Piloty'ego. W 1860 r. krótko przebywał w Wiedniu. Jego sytuacja materialna stopniowo się poprawiała, sprzedawał obrazy, miał też na koncie publikację „Ubiory”. W tym czasie był głęboko zakochany w Teodorze Giebułtowskiej, niestety wówczas jeszcze bez wzajemności.
W wieku 24 lat miał na swoim koncie takie obrazy jak: „Otrucie Bony” czy „Kochanowski nad trumną Urszulki”, a także jedno ze swoich najwybitniejszych dzieł „Stańczyka”.
Kiedy w 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, Jan Matejko brał w nim udział na miarę swoich możliwości, ponieważ miał wadę wzroku i nie potrafił walczyć, wspierał ruch materialnie, a także zajmował się dostarczaniem powstańcom broni. Natomiast dwaj jego bracia brali czynny udział w walkach.
 |
| Portret Teodory Matejko w sukni ślubnej (1879) |
Wielkim sukcesem twórczym okazało się „Kazanie Skargi”, malarz otrzymał spore honorarium za wystawę, które przeznaczył dla sierot. Ten sukces ugruntował jego pozycję w środowisku twórczym, zaś sprzedaż dzieła pozwoliła mu na małżeństwo z ukochaną Teodorą. Ślub odbył się w 1864 roku. W ciągu ośmiu lat doczekali się pięciorga dzieci, niestety najmłodsze zmarło jeszcze w wieku niemowlęcym. Upragnione szczęście artysty nie trwało długo, szybko okazało się, że żona jest raczej kłótliwa i skora do wybuchowych awantur, niedługo po ślubie okazało się, że cierpi na cukrzycę, a później zapadła na chorobę psychiczną i została umieszczona w szpitalu psychiatrycznym. Mimo wszystko dla Matejki była muzą, której twarz mają niemal wszystkie postaci kobiece na jego obrazach.
Matejko był hojnym człowiekiem, wiele swoich dzieł