Jan Matejko malował „Bitwę pod Grunwaldem” przez sześć lat (1872-1878), posiłkując się „Rocznikami” Jana Długosza. Ostatecznie udało mu się osiągnąć niesamowity efekt – na płótnie o rozmiarach 426 x 987 cm w sposób monumentalny przedstawił jedno z najważniejszych wydarzeń w polskiej historii.
 |
| Jan Matejko „Bitwa pod Grunwaldem” |
„Bitwa pod Grunwaldem” - opis obrazu
Już w pierwszym momencie uderza odbiorcę olbrzymie kłębowisko postaci, które w najróżniejszych pozach, trzymając rozmaite bronie, próbują ocalić swoje życie i jak najszybciej pozbawić go przeciwnika. W olbrzymiej masie mieszają się czarne krzyże na białym tle, zbroje polskiego rycerstwa oraz skórzane pancerze litewskich wojowników. Zagrożenie jest wszechobecne – ostateczny cios może spaść w każdej chwili i z każdej strony.
„Bitwa pod Grunwaldem” skomponowana jest w tak przemyślany sposób, aby – chociaż panuje duże zamieszanie – widz nie miał problemów z wychwyceniem najważniejszych wydarzeń i postaci. Są one wyraźniej oświetlone, jakby chmury płynące po niebie rozstąpiły się ponad nimi.
W centralnym miejscu obrazu znajduje się siedząca na koniu postać w czerwonej szacie, której głowa przyozdobiona jest koroną tej samej barwy. Jest to litewski książę Witold. W prawej ręce trzyma uniesiony do góry miecz, a lewą wyciąga ku niebu na znak zwycięstwa. Za nim widnieje upadająca chorągiew krzyżacka, a tuż obok, po prawej stronie wiatr rozpościera najważniejszą flagę wojska polskiego, która triumfalnie powiewa ponad pobojowiskiem.
Nieco na lewo od Witolda umieścił Matejko majestatycznego rycerza na białym wierzchowcu. Walczy przy pomocy długiego miecza, a noszona przez niego zbroja przyozdobiona jest krzyżackimi emblematami oraz powiewającą z tyłu peleryną. Mimo całej jego potęgi i majestatyczności, obraz ukazuje ostatnie chwile tego wojownika – Ulricha von Jungingena, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Nie zostaje on pokonany przez równego sobie, wspaniałego rycerza, lecz końcowe ciosy zadają mu przyodziani w skórzane szaty litewscy wojownicy. Już za chwilę strącą go z konia, a któryś z walczących podniesie upadającą za nimi chorągiew krzyżacką, co tak bardzo przybliży Polaków do zwycięstwa.
Nad polem bitwy unoszą się gęste tumany kurzu. W oddali widać wzniesione chorągwie i proporce, wszędzie zaś wre zacięta walka. Błękitne niebo miejscami zasłaniają gęste chmury. W prawym górnym rogu obrazu, na niewielkim wzniesieniu można dostrzec Władysława Jagiełłę w otoczeniu polskich dostojników. Jeden z nich, najprawdopodobniej Zbigniew Oleśnicki (kardynał i doradca polskiego władcy), wskazuje kopią niebo, na którym jawi się pogrążona w modłach postać. Jest to św. Stanisław ze Szczepanowa – patron Polski.
„Bitwa pod Grunwaldem” - interpretacja obrazu
Okres, w którym powstawała „Bitwa pod Grunwaldem”, był czasem szczególnie ciężkim dla Polaków, wciąż niemających własnego państwa i pozostających pod zaborami. Malarstwo Jana Matejki, nawiązując do najważniejszych momentów w historii Polski miało umacniać – podobnie jak np. część twórczości literackiej Sienkiewicza – polskiego ducha narodowego i utrwalać w rodakach najważniejsze wartości związane z polskością. Przypominanie o niedawnych zwycięstwach przywracało ludziom wiarę w możliwość odrodzenia państwa.
Choć Matejko starał się w swoim dziele wyeksponować zwycięstwo Polaków, to równolegle zadbał także o to, aby obraz był zgodny z prawdą historyczną. Na olbrzymich rozmiarów płótnie przedstawił wiele postaci, które naprawdę brały udział w bitwie pod Grunwaldem.
Na pierwszy plan wysuwają się: książę Witold, Ulrich von Jungingen, Kunon von Lichtenstein (wielkiego komtura zakonu, który kona