 |
| Jan Matejko „Konstytucja 3 maja” (1891) |
„Konstytucja 3 Maja 1791 roku” to olej na płótnie o wymiarach 247x446 cm. Jan Matejko rozpoczął pracę nad obrazem w styczniu 1891 roku, a ukończył dopiero w październiku. Jednak już w maju, podczas oficjalnych obchodów setnej rocznicy uchwalenia konstytucji, dokonano prezentacji niemal gotowego dzieła. Odsłonięto go na wystawie w Sukiennicach, obecnie obraz znajduje się w Warszawie, w zbiorach Zamku Królewskiego.
Obraz Matejki to scena zbiorowa ukazująca uczestników pochodu zmierzającego do Kolegiaty św. Jana, by zaprzysiąc tekst nowej konstytucji. Tło stanowi tu ulica Świętojańska, u jej wylotu widoczna jest fasada Zamku Królewskiego, gdzie obradowali posłowie. Posłom towarzyszy wiwatujący tłum warszawiaków, widać też postacie żołnierzy, którzy ochraniają pochód.
Matejko sportretował tu wiele znanych osobistości. Mistrz posłużył się symboliką i nie zawsze pozostawał do końca wierny faktom historycznym, nadrzędnym celem dzieła było bowiem ukazanie doniosłości wydarzenia.
W centralnej części obrazu znajduje się Stanisław Małachowski, pełniący wówczas funkcję marszałka sejmu. Marszałek, niesiony przez posłów Aleksandra Linowskiego i Ignacego Zakrzewskiego, dumnie unosi w prawej ręce tekst Konstytucji 3 maja, w lewej zaś dzierży laskę, symbol władzy marszałkowskiej. Jego jasna sylwetka wyraźnie odcina się na ciemniejszym tle. Limanowski i Zakrzewski to posłowie z ziemi krakowskiej i poznańskiej, reprezentują więc najważniejsze ziemie ówczesnej Rzeczpospolitej.
Nieco z tyłu, poniżej prawej ręki Małachowskiego znajduje się postać z opatrunkiem na głowie, przypominająca Tadeusza Kościuszkę. Owe bandaże to najprawdopodobniej symbol jego późniejszej ofiarnej walki i ran odniesionych w bitwie pod Maciejowicami.
Po lewej stronie widać godnie kroczącego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ubranego w czerwony płaszcz koronacyjny. Jest to kolejny przejaw inwencji artysty, ponieważ wiadomo, że tego dnia król nie miał na sobie tych uroczystych szat.
Przy drzwiach kolegiaty czeka na króla w lekkim ukłonie prezydent miasta, Jan Dekert z córką Marianną. Postać ta jest przedstawicielem mieszczan – warstwy, która dzięki konstytucji uzyskała nowe prawa. Jan Dekert nie mógł być obecny podczas rzeczonej uroczystości, ponieważ zmarł przed uchwaleniem konstytucji, Matejko chciał jednak poprzez przywołanie jego osoby podkreślić znaczenie całego stanu społecznego.
Z uchwaleniem konstytucji wiąże się też pewien drastyczny epizod. Jak podają niektóre źródła, Jan Suchorzewski, poseł ziemi kaliskiej, na propozycję zaprzysiężenia konstytucji ograniczającej swobody szlacheckiej miał wyjąć nóż i zagrozić, że zabije swojego kilkuletniego synka, by nie musiał on żyć w takim kraju. Choć scena tam musiała rozegrać się na Zamku Królewskim, Matejko przedstawił ją na ulicy, by z kolei ukazać gwałtowność sprzeciwu opozycji.
Na obrazie można rozpoznać kilkanaście postaci historycznych, wśród nich znajdują się m.in.: Kazimierz Nestor Sapieha (niesiony na ramionach posłów), Andrzej Zamoyski, Stanisław Staszic, Józef Poniatowski, Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki.