Armia Krajowa - geneza
Armia Krajowa powstała 14 lutego 1942 r. w wyniku decyzji generała Władysława Sikorskiego, który nakazał przemianować funkcjonujący już Związek Walki Zbrojnej w Armię Krajową.
Pierwszą organizacją stanowiącą reakcję na działania niemieckich okupantów była powstała 27 września 1939 r. Służba Zwycięstwu Polski. Niespełna dwa miesiące później (13 listopada) przekształcono ją we wspomniany wcześniej ZWZ.
Armia Krajowa - historia i zadania
Najważniejszym zadaniem strategicznym Armii Krajowej było przygotowanie powstania, jakie miało objąć swym zasięgiem całe państwo okupowane przez żołnierzy III Rzeszy (plan ten określano kryptonimem „Burza”). Jednak przed przystąpieniem do jego realizacji konieczne było stworzenie odpowiednich warunków, co członkowie AK czynili, prowadząc działania dywersyjne, wywiadowcze i propagandowe.
 |
| 27. Wołyńska Dywizja Piechoty AK |
Dnia 20 kwietnia 1940 r. (a więc jeszcze w czasie działania ZWZ) powstał Związek Odwetu, którego dowódcą mianowano mjr. Franciszka Niepokólczyckiego („Teodor”). Zadania oddziałów wchodzących w skład tej organizacji dotyczyły głównie akcji dywersyjnych (podkładanie min na trasach pociągów transportujących zaopatrzenie), prób sabotażu funkcjonowania fabryk współpracujących z Niemcami.
Sierpień roku 1941 r. był czasem, w którym pojawiła się kolejna wyspecjalizowana grupa wchodząca w skład ZWZ – „Wachlarz” (dowódcą był ppłk Jan Włodarkiewicz – „Jan”). Głównym zadaniem organizacji było prowadzenie akcji dywersyjnych oraz przygotowywania powstania we wschodniej części kraju. Jednakże już pod koniec 1942 r. „Wachlarz” został rozwiązany, a żołnierzy wchodzących w jego skład włączono do oddziałów AK.
W maju 1942 r. utworzono jedną z najważniejszych organizacji wchodzących w skład Armii Krajowej. Była to Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych („Osa”). Dowództwo objął ppłk Józef Szajewski („Philips”), a główne zadanie stawiane przed nową strukturą dotyczyło eliminowania najważniejszych i najbardziej okrutnych przedstawicieli niemieckich władz okupacyjnych. W 1943 r. „Osa” została wcielona do Kedywu KG AK i przemianowana na „Kosę”, cele pozostały niezmienione. W czerwcu tego roku „Kosę” rozbito (wchodzących w jej skład żołnierzy zatrzymano w warszawskim kościele św. Aleksandra, gdy uczestniczyli w ślubie jednego z towarzyszy broni). Wtedy postanowiono utworzyć nową jednostkę – „Agat” – której dowódcą został kpt. Adam Borys („Pług”). Ugrupowanie to było ściśle związane z Szarymi Szeregami, a w 1944 r. przemianowano je na „Parasol”.
Dnia 22 stycznia 1943 r. utworzono Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej (Kedyw). Dowódcą mianowano płk. Emila Fieldorfa („Nil”). W skład Kedywu weszły wszystkie uformowane dotychczas organizacje oraz Szare Szeregi. Zmianie uległy także cele stawiane przed żołnierzami. Pierwszoplanowa stała się teraz walka zbrojna, którą prowadzono w formie partyzanckiej, wykorzystując element zaskoczenia, by zadać wrogowi jak największe straty. Nie zaniedbywano, rzecz jasna, działań dywersyjnych, propagandowych i edukacyjnych, lecz dzięki pomocy harcerstwa nie stawały się one bardzo absorbujące dla grup szturmowych składających się ze starszych żołnierzy.
Rok 1944 przyniósł nasilenie akcji partyzanckich. Nie mogło spotkać się to z obojętnością Niemców, którzy przystąpili do kontrakcji, przeprowadzając serię operacji (m.in. Sturmwind [„Wicher”] I oraz Sturmwind II), które miały na celu rozbicie polskich oddziałów i wyeliminowanie jakichkolwiek przejawów oporu. Jedną z najbardziej krwawych bitw było starcie pod Osuchami – siły III Rzeszy rozbiły w nim liczący ok. 1200 osób oddział Armii Krajowej