Armia Krajowa - geneza
Armia Krajowa powstała 14 lutego 1942 r. w wyniku decyzji generała Władysława Sikorskiego, który nakazał przemianować funkcjonujący już Związek Walki Zbrojnej w Armię Krajową.
Pierwszą organizacją stanowiącą reakcję na działania niemieckich okupantów była powstała 27 września 1939 r. Służba Zwycięstwu Polski. Niespełna dwa miesiące później (13 listopada) przekształcono ją we wspomniany wcześniej ZWZ.
Armia Krajowa - historia i zadania
Najważniejszym zadaniem strategicznym Armii Krajowej było przygotowanie powstania, jakie miało objąć swym zasięgiem całe państwo okupowane przez żołnierzy III Rzeszy (plan ten określano kryptonimem „Burza”). Jednak przed przystąpieniem do jego realizacji konieczne było stworzenie odpowiednich warunków, co członkowie AK czynili, prowadząc działania dywersyjne, wywiadowcze i propagandowe.
 |
| 27. Wołyńska Dywizja Piechoty AK |
Dnia 20 kwietnia 1940 r. (a więc jeszcze w czasie działania ZWZ) powstał Związek Odwetu, którego dowódcą mianowano mjr. Franciszka Niepokólczyckiego („Teodor”). Zadania oddziałów wchodzących w skład tej organizacji dotyczyły głównie akcji dywersyjnych (podkładanie min na trasach pociągów transportujących zaopatrzenie), prób sabotażu funkcjonowania fabryk współpracujących z Niemcami.
Sierpień roku 1941 r. był czasem, w którym pojawiła się kolejna wyspecjalizowana grupa wchodząca w skład ZWZ – „Wachlarz” (dowódcą był ppłk Jan Włodarkiewicz – „Jan”). Głównym zadaniem organizacji było prowadzenie akcji dywersyjnych oraz przygotowywania powstania we wschodniej części kraju. Jednakże już pod koniec 1942 r. „Wachlarz” został rozwiązany, a żołnierzy wchodzących w jego skład włączono do oddziałów AK.
W maju 1942 r. utworzono jedną z najważniejszych organizacji wchodzących w skład Armii Krajowej. Była to Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych („Osa”). Dowództwo objął ppłk Józef Szajewski („Philips”), a główne zadanie stawiane przed nową strukturą dotyczyło eliminowania najważniejszych i najbardziej okrutnych przedstawicieli niemieckich władz okupacyjnych. W 1943 r. „Osa” została wcielona do Kedywu KG AK i przemianowana na „Kosę”, cele pozostały niezmienione. W czerwcu tego roku „Kosę” rozbito (wchodzących w jej skład żołnierzy zatrzymano w warszawskim kościele św. Aleksandra, gdy uczestniczyli w ślubie jednego z towarzyszy broni). Wtedy postanowiono utworzyć nową jednostkę – „Agat” – której dowódcą został kpt. Adam Borys („Pług”). Ugrupowanie to było ściśle związane z Szarymi Szeregami, a w 1944 r. przemianowano je na „Parasol”.
Dnia 22 stycznia 1943 r. utworzono Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej (Kedyw). Dowódcą mianowano płk. Emila Fieldorfa („Nil”). W skład Kedywu weszły wszystkie uformowane dotychczas organizacje oraz Szare Szeregi. Zmianie uległy także cele stawiane przed żołnierzami. Pierwszoplanowa stała się teraz walka zbrojna, którą prowadzono w formie partyzanckiej, wykorzystując element zaskoczenia, by zadać wrogowi jak największe straty. Nie zaniedbywano, rzecz jasna, działań dywersyjnych, propagandowych i edukacyjnych, lecz dzięki pomocy harcerstwa nie stawały się one bardzo absorbujące dla grup szturmowych składających się ze starszych żołnierzy.
Rok 1944 przyniósł nasilenie akcji partyzanckich. Nie mogło spotkać się to z obojętnością Niemców, którzy przystąpili do kontrakcji, przeprowadzając serię operacji (m.in. Sturmwind [„Wicher”] I oraz Sturmwind II), które miały na celu rozbicie polskich oddziałów i wyeliminowanie jakichkolwiek przejawów oporu. Jedną z najbardziej krwawych bitw było starcie pod Osuchami – siły III Rzeszy rozbiły w nim liczący ok. 1200 osób oddział Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.
 |
| Kompania AK "Wiklina" |
Najważniejszym celem Armii Krajowej było doprowadzenie do powstania (akcja „Burza”). Kiedy w styczniu 1944 r. Armia Czerwona weszła na tereny Polski, żołnierze wchodzący w skład AK rozpoczęli współpracę z Rosjanami. Chociaż cieszyli się doskonałą opinią dowódców, a ich męstwo i odwaga często były chwalone, szybko zdali sobie sprawę, iż marsz wojsk ZSRR nie przyniesie ojczyźnie niczego dobrego. Wiedzieli oni, iż nie mogą liczyć na suwerenność Polski po wyparciu Niemców. Desperackim krokiem mającym na celu zwrócenie uwagi świata (aliantów) na trudną sytuację kraju, było podjęcie decyzji o rozpoczęciu powstania warszawskiego. Heroiczna walka z Niemcami na ulicach stolicy, gdy Armia Czerwona, pomimo iż znajdowała się w pobliżu, nie udzieliła Polakom pomocy, stanowiła nie tylko próbę zrzucenia niemieckiego jarzma, ale również pokazania światu niezgody na decydowanie o Polsce bez Polski.
Armia Krajowa została rozwiązana 19 stycznia 1945 r. Nowy rząd (AK była związana z Rządem RP na uchodźstwie) rozpoczął działania prześladowcze, eliminując (zabijając, zsyłając w głąb Rosji) niechętnych komunizmowi członków konspiracyjnej organizacji bojowej. Późniejsze lata przyniosły propagandę, która oczerniała Armię Krajową, a udział w ostatecznym pokonaniu Niemców przypisywała głównie Armii Ludowej (ściśle współpracującej z Armią Czerwoną). Byłych dowódców skazywano na śmierć w pokazowych procesach, zupełnie niwelując ich zasługi i niszcząc dobre imię.
Armia Krajowa - znaczenie
Armia Krajowa działając w konspiracji wzięła na siebie ciężar walki z niemieckim okupantem. Bohaterstwo wielu żołnierzy wchodzących w jej skład nie tylko pomagało zadawać wrogom znaczne straty, ratować więźniów, wychowywać kolejne pokolenia w duchu patriotyzmu i troski o ojczyznę, lecz także – co ma nie mniejsze znaczenie – zachować prawdę o Polsce z okresu II wojny światowej, skoro najpierw Niemcy, a później komunistyczne władze ZSRR i Polski Ludowej tworzyły propagandowy obraz rzeczywistości, posługując się m.in. mitem zbawczej Armii Czerwonej, umniejszając rolę Polaków w pokonaniu Niemców oraz wysuwając różnorodne oskarżenia mające na celu zupełnie zniszczyć dumę narodową i patriotyczną miłość do ojczyzny.