Zbrodnia katyńska - historia
Dnia 17 września 1939 r. Armia Czerwona wkroczyła na teren Polski, co – chociaż do końca maskowane chęcią pomocy mniejszościom białoruskiej i ukraińskiej – stanowiło realizację założeń paktu Ribbentrop-Mołotow. Zgodnie z tym porozumieniem, III Rzesza i ZSRR zagwarantowały sobie podział ziem najechanego państwa wzdłuż Sanu, Wisły i Narwi.
 |
| Postanowienie z 5.03.1940 o egzekucji jeńców |
Władze komunistycznej Rosji prędko podjęły starania, mające na celu wyeliminowanie jakiegokolwiek oporu. Ludność polską przewożono do łagrów i wysyłano w głąb kraju (Syberia). Osoby określanie mianem „wrogów władzy sowieckiej” były z kolei eksterminowane. 5 marca 1940 r. w Moskwie podpisano tajne postanowienie Biura Politycznego KC WKP (b) [Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii bolszewików], zgodnie z którym miano rozstrzelać polskich jeńców i więźniów.
Trzy dni wcześniej do Stalina trafiła notatka Ławrientija Berii (Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych ZSRR). Zawierała ona informacje, że 14736 jeńców wojennych oraz 18632 więźniów przetrzymywanych na terenach Ukrainy i Białorusi to osoby negatywnie nastawione do panującego w Rosji systemu i nierokujące nadziei na poprawę. Eliminacją wrogów komunizmu miał zająć się NKWD (Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR).
Dnia 14 marca 1940 r. w gabinecie Bogdana Kobułowa (szef Głównego Zarządu Gospodarczego NKWD) odbyła się narada, w czasie której podjęto ostateczną decyzję o wymordowaniu jeńców. Osiem dni później Beria wydał rozkaz nr 00350 „O rozładowaniu więzień NKWD USRR i BSRR”.
3 kwietnia 1940 r. z obozu w Kozielsku (obok Starobielska i Ostaszkowa było to największe miejsce koncentracji polskich więźniów) wyruszył pierwszy transport zmierzający do Katynia. Na miejscu jeńcy byli zabijani strzałem z broni krótkiej w tył głowy.
Zbrodnia katyńska - motywy i ukrywanie zbrodni
Motywy decyzji podjętej przez stronę rosyjską do dzisiaj pozostają nierozstrzygnięte (nie są znane odpowiednie dokumenty). Historycy zwracają uwagę przede wszystkim na chęć eliminacji inteligencji i warstwy przywódczej. Część z nich podkreśla także, iż plan eksterminacji zbiegł się z podejrzeniami Niemców odnośnie tego, że Rosjanie świadomie przetrzymują polskich oficerów, mając w tym ukryty cel (najpewniej wykorzystanie ich w późniejszej kampanii przeciw III Rzeszy).
Władze ZSRR skutecznie ukrywały zbrodnię katyńską. Początkowo pojawiały się informacje o zesłaniu Polaków w głąb kraju. Nawet po zmianie stosunków między Niemcami i Rosją Stalin nie zmienił postępowania, przekazując fałszywe informacje lub wypowiadając się ogólnikami (np. o tym, że być może zostali oswobodzeni przez żołnierzy Wehrmachtu i rozpierzchli się po olbrzymich terenach Rosji).
Odkrycie zbrodni katyńskiej
Masowe groby w Katyniu odkryto już w 1941 r. – dokonali tego dzięki pomocy miejscowej ludności dwaj polscy robotnicy przymusowi. Jednakże dopiero w 1943 r. sprawą zainteresowali się Niemcy i rozpoczęli prace ekshumacyjne.
Dnia 13 kwietnia 1943 r. w Radiu Berlin pojawił się komunikat o odnalezieniu w lesie katyńskim 10000 zwłok polskich żołnierzy.
 |
| Oficerskie naramienniki i banknoty odnalezione w zbiorowych mogiłach |
III Rzesza postanowiła poprosić o badanie miejsca zbrodni MCK (Międzynarodowy Czerwony Krzyż), lecz organizacja odmówiła, ponieważ na postępowanie takie nie zgodził się Stalin (działania MCK wymagały zgody każdej ze stron). W takim wypadku Niemcy powołali MKL (Międzynarodową Komisję Lekarską), w skład której wchodzili uczeni z państw zależnych oraz 1 badacz szwajcarski. Na miejsce przybyła także delegacja PCK (Polskiego Czerwonego Krzyża).
Prace w Katyniu prowadzone były do jesieni 1943 r. (później teren ten opanowała Armia Czerwona). W dokumentach z tamtego okresu pojawiają się informacje o 4143 ekshumowanych ciałach.
Znaczenie zbrodni katyńskiej
Ogółem zbrodnia katyńska pochłonęła ok. 22000 ofiar (było to co najmniej 21768 osób). Do dzisiaj wiele jej aspektów pozostaje niewyjaśnionych. Dotyczą one przede wszystkim motywów oraz powiązań zbrodni katyńskiej z innymi wydarzeniami, mającymi miejsce w czasie II wojny światowej (historycy wskazują na możliwość połączenia jej z katastrofą gibraltarską).
W Katyniu zamordowano przede wszystkim przedstawicieli kadry oficerskiej oraz inteligencji (została ona wzięta do służby z rezerwy). Przez to znacznie uszczuplono i osłabiono polskie społeczeństwo. W ten sposób starano się doprowadzić do jego uległości wobec nowego porządku, jakim był radziecki komunizm.